Belang van bodem
Bodem: dat is meer dan de ondergrond waarop we rondlopen. Bodems zijn levende processen die planten voeden, beschermen en de mogelijkheid hebben om enorme hoeveelheden koolstof op te slaan. Een andere landbouw kan (landbouw)bodems doen heropleven, voor gezonde voeding zorgen en kan zelfs een significante rol spelen in de strijd tegen klimaatopwarming.
Nood aan een nieuwe visie op bodem
We moeten anders leren kijken naar de bodem. Als landbouwsector, maar ook als maatschappij. Hoe planten zich voeden en zichzelf beschermen, is al lang het onderwerp van veel onderzoek. Maar anders dan vaak gedacht, gaat wetenschap niet altijd vooruit.
Na de eerste wereldoorlog zijn we heel eng gaan kijken naar hoe planten zich voeden en beschermen. Helaas is er ontzettend veel waardevolle kennis verloren gegaan. De laatste 30 jaar (her)ontdekken we gelukkig veel, door ecologische inzichten.
Nu we bodems herontdekken als levende processen, openen deuren die lang gesloten waren. Met de klimaaturgentie komt de rol van koolstofopslag in landbouwbodems in het vizier. Maar we moeten ook opletten voor koolstoftunnelvisie en naar meer kijken dan enkel koolstof als we het over bodem hebben.
Bij Wervel verzamelen we de waardevolle inzichten over bodem die in de loop der jaren verloren zijn gegaan. We staan in contact met pioniers. En we pleiten voor een dringend herstel van bodems. Want dat kan een enorme bijdrage hebben in de switch naar een gezond voedselsysteem. Met positieve effecten voor boer, eter én planeet.
5 vragen en antwoorden over bodem
Bodem wordt vandaag vaak gezien als een levenloos substraat vol met chemische stoffen die planten kunnen opnemen. Terwijl bodem meer een proces is. Je kan het beschouwen als een levend organisme. Een organisme dat ziek kan worden, dat ook een zelfherstellende en genezende kracht heeft. Als we die genezende kracht willen aanmoedigen dan moeten we samenwerken met planten. Bodem is dus veel meer een levend organisme waar je zorg voor moet dragen.
Bodem heeft ontzettend veel functies. Natuurlijk als eerste: het produceren van voedsel voor mensen en dier.
Een tweede functie is het bufferen van water en de watercyclus op een goede, comfortabele manier laten verlopen. Bij zieke bodems stroomt het water af en neemt het ook het meest vruchtbare deel van de bodem, de toplaag, mee. Met alle gevolgen van dien: modderstromen tot en met droogte op de akkers. Bij een gezonde bodem dringt er veel meer water in omdat die gezonde bodem uit zichzelf met behulp van planten en biodiversiteit streeft naar doorlaatbaarheid.
Gezonde bodems zorgen ook voor gezond voedsel. Hoe beter planten verankerd zijn in het bodemleven, hoe gezonder zowel voor dieren als voor mensen die die planten of dieren opeten. Je kan het een beetje vergelijken met onze maag. In onze maag zit een ecosysteem van bacteriën en microben die ons helpen om gezond te blijven. Bij planten is dat net zo maar hun maag bevindt zich onder de grond, in het bodemleven.
Nog een zeer belangrijke functie: bodems kunnen ontzaglijk veel koolstof opslaan. De laatste decennia zijn onze bodems helaas, door landbouw en vooral door industriële landbouw, veel van die functie verloren. We moeten bodem dus ook zien als een opslagcapaciteit, een onbenutte of onderbenutte opslagcapaciteit voor koolstof die we in de atmosfeer veel te veel hebben. Maar bodem heeft nog heel wat andere waardevolle en nuttige eigenschappen.
Meer over de functies van bodem lees je in het interview met agro-ecoloog Jeroen Watté.
Ja. Er zitten nu 410 parts per million CO2 in de atmosfeer zitten en dat is ongeveer 100 parts per million te veel. Doordat die CO2 in de atmosfeer zit, verandert het klimaat aan sneltempo. Naast het uitdoven van fossiele brandstoffen, kunnen we dus tijd kopen door de bodem als koolstofreservoir te zien.
Maar we moeten dat niet alleen doen om tijd te kopen. We moeten dat vooral doen omdat de bodem en plantengroei daar beter van wordt. Daar worden we allemaal gezonder van. Hoe meer koolstof er in de bodem zit, hoe gezonder onze planten en hoe meer nutriënten onze planten bevatten.
Als je niet zorgt voor voldoende diversiteit, of het bodemleven niet genoeg respecteert. Bijvoorbeeld door bodems naakt te laten, te veel mest toe te dienen, of te veel te ploegen,…
Als je bodems naakt laat, worden ze rechtstreeks blootgesteld aan zonlicht. Wat doet zonlicht met het bodemleven? Dat maakt dat kapot. Zonlicht direct op de bodem is altijd te vermijden. Dan gaat de humus die aan de oppervlakte ligt, opbranden door bacteriën. Om het visueel te maken: een naakte bodem waar de zon op schijnt in een hittegolf, daar kan je temperaturen van 70 graden Celsius meten. Het bodemleven en alle microben branden gewoon op en de koolstof gaat de lucht in.
Als je veel kunstmest, of ook andere, dierlijke mest toedient op een slecht gestructureerde bodem, krijg je uitstoot van allerlei gassen, waaronder lachgas. En dat is 300 keer schadelijker dan CO2 qua klimaatopwarming. Dus we moeten dat absoluut vermijden door die bodem beter te structureren met diverse planten.
En als je jaarlijks diep gaat ploegen, dan ga je al het werk in het bodemleven, vooral de schimmeldraden die zich ontwikkelen, overhoop gooien en afbreken. Terwijl die schimmeldraden mee de immuniteit van jouw planten garanderen en de micronutriënten aan je plant ter beschikking stellen.
Om dat te begrijpen, zijn er een aantal belangrijke elementen. Een eerste is dat boeren economisch worden uitgeperst door de keten. De drang om een productiesysteem te handhaven dat veel opbrengst genereert, ongeacht de kwaliteit ervan. Dat is het gangbare systeem en daar worden ze op alle mogelijke manieren in verder geduwd.
Twee: we zijn in West-Europa verwend met zeer goede, zeer diepe bodems. En je kan lang weinig zorg dragen voor bodems vooraleer je de gevolgen van mismanagement ziet.
Daarnaast is er in de opleidingen land- en tuinbouw een gebrek aan agro-ecologische training. Dus het inzicht van een levende bodem en wat een levende bodem kan bieden, is nog grotendeels afwezig in de professionele opleiding van landbouwers. Dus waarom zitten ze eraan vast? Vele redenen, maar het is een systemische fout.
Lees ‘De bodem van de agro-ecologie’
Welke inzichten over bodem zijn we verloren? Welke functies heeft bodem? En hoe kunnen we die functies weer inzetten in onze landbouw? Die vragen proberen we hier te beantwoorden. Dit is een pleidooi voor systeemdenken en is opgedragen aan pioniers die al jaren bewijzen dat ze bodems effectief kunnen herstellen.
We denken vaak dat bodemherstel een werk is van generaties. En daar tonen bodempioniers gelukkig dat het snel kan gaan. Na twee jaar kan je al significante verbeteringen zien en je kickt snel af van die kunstmest en pesticiden verslaving waar de landbouw nu in zit. Dat geeft hoop, toch?
Opmerkingen hierover? Laat het weten aan Jeroen Watté via jeroen@wervel.be.
Podcast “Pier review – brengt de bodem tot leven”
Een gezonde voeding begint in de bodem. Het bodemleven is het immuunsysteem van planten. Gezonde bodem, gezonde planten, gezonde dieren, gezonde mensen. Anders gezegd: bodembiodiversiteit is de sleutel voor regeneratieve landbouw. Met de natuur mee boeren is boerenverstand: dat loont! Agro-ecoloog Jeroen Watté gaat in gesprek met boeren die de kracht van biodiversiteit inzetten.
Internationale bodemconferentie op 5 december 2022
Ben je zelf als adviseur, onderzoeker, beleidsmaker of gepassioneerde bezig met bodem? Dan is deze bodemconferentie iets voor jou.
Wervel erg blij met erkenning: Bodemschep
Het programma Grond+Zaken van de Vlaamse overheid reikt de “Bodemschep” uit aan mensen of organisaties die zich op een inspirerende manier inzetten voor het belang van bodem. In september 2022 ontving onze collega Jeroen Watté de achtste Bodemschep. Fijn dat het pleidooi in het Vlaams Parlement niet onopgemerkt is gebleven.