Ga naar de inhoud

Voor Xander, onze relatief nieuwe collega, was bodem iets waarop we rondlopen en waar planten in groeien. Ook voor veel andere lezers is bodemgezondheid nog een nieuw begrip. Welke functies heeft bodem en waarom is het zo belangrijk om aan bodemgezondheid te werken? Agro-ecoloog Jeroen deelt graag zijn inzichten.

Lees ook deel 2 van het interview: “Bodems weer opbouwen, biodiversiteit herstellen én voedsel produceren. Allemaal tegelijkertijd. Het kan”.

Voor ik bij Wervel begon te werken wist ik, net als veel andere mensen waarschijnlijk, niet zo veel over het grote belang van bodem. Maar bodem is ontzettend krachtig en heeft heel wat functies. Misschien kan je eerst eens vertellen wat bodem voor jou betekent?

Bodem voor mij is een proces. Je moet het beschouwen als een levend organisme. Een organisme dat ziek kan worden, dat ook een zelfherstellende en genezende kracht heeft. Als we die genezende kracht willen aanmoedigen dan moeten we samenwerken met planten. Bodem is voor mij dus, eerder dan een levenloos substraat vol met chemische stoffen die planten kunnen opnemen, veel meer een levend organisme waar je zorg voor moet dragen.

En welke functies heeft de bodem? Of zijn dat er te veel om op te sommen?

Bodem heeft ontzettend veel functies dus ik kan ze niet vanbuiten opsommen. Maar de belangrijkste waar ik nu aan denk, natuurlijk als eerste: het produceren van voedsel voor mensen en dier.

Een tweede functie is het bufferen van water en de watercyclus op een goede, comfortabele manier laten verlopen. Bij zieke bodems stroomt het water af en neemt het ook het meest vruchtbare deel van de bodem, de toplaag, mee. Met alle gevolgen van dien: modderstromen tot en met droogte op de akkers. Bij een gezonde bodem dringt er veel meer water in omdat die gezonde bodem uit zichzelf met behulp van planten en biodiversiteit streeft naar doorlaatbaarheid.

Nog een zeer belangrijke: bodems kunnen ontzaglijk veel koolstof opslaan. De laatste decennia zijn onze bodems helaas, door landbouw en vooral door industriële landbouw,  veel van die functie verloren. We moeten bodem dus ook zien als een opslagcapaciteit, een onbenutte of onderbenutte opslagcapaciteit voor koolstof die we in de atmosfeer veel te veel hebben. 

Goed zorgen voor bodem kan dus mee helpen tegen de klimaatopwarming?

Ja. Er zitten nu 410 parts per million CO2 in de atmosfeer zitten en dat is ongeveer 100 parts per million te veel. Doordat die CO2 in de atmosfeer zit, verandert het klimaat aan sneltempo. Naast het uitdoven van fossiele brandstoffen, wat we sowieso moeten doen, kunnen we dus tijd kopen door de bodem als koolstofreservoir te zien. 

Maar we moeten dat niet alleen doen om tijd te kopen. We moeten dat vooral doen omdat de bodem en plantengroei daar beter van wordt. Daar worden we allemaal gezonder van. Hoe meer koolstof er in de bodem zit, en dan kom ik op nog een heel belangrijke functie, hoe gezonder onze planten en hoe meer nutriënten onze planten bevatten. 

Naar de gezondheid van ons voedsel wordt vaak nog te weinig gekeken. Hoe beter planten verankerd zijn in het bodemleven, hoe gezonder zowel voor dieren als voor mensen die die planten of dieren opeten. Je kan het een beetje vergelijken met onze maag. In onze maag zit een ecosysteem van bacteriën en microben die ons helpen om gezond te blijven. Bij planten is dat net zo maar hun maag bevindt zich onder de grond, in het bodemleven. 

Gezonde bodem zorgt dus voor gezonde planten met een sterk immuunsysteem. Die planten bevatten ook meer phytochemicaliën. En phytochemicaliën, laat je daar niet door afschrikken, is iets heel gezonds. Antioxidanten zijn zeer nuttig in gezonde voeding. En daar hebben we er te weinig van. 

Maar bodem heeft dus nog heel wat andere waardevolle en nuttige eigenschappen. Er bestaat trouwens een heel mooi figuurtje over alle mogelijke functies van bodem.

Mooi figuurtje over alle functies van bodems. Bron: FAO.

Jij spreekt over gezonde en zieke bodem. Gezond is als we goed voor bodems zorgen. Hoe worden ze dan ziek?

Als je niet zorgt voor voldoende diversiteit, of het bodemleven niet genoeg respecteert. Bijvoorbeeld door bodems naakt te laten, te veel mest toe te dienen, of te veel te ploegen,…

Als je bodems naakt laat, worden ze rechtstreeks blootgesteld aan zonlicht. Wat doet zonlicht met het bodemleven? Dat maakt dat kapot. Zonlicht direct op de bodem is altijd te vermijden. Dan gaat de humus die aan de oppervlakte ligt, opbranden door bacteriën. Om het visueel te maken: een naakte bodem waar de zon op schijnt in een hittegolf, daar kan je temperaturen van 70 graden Celsius meten. Het bodemleven en alle microben branden gewoon op en de koolstof gaat de lucht in.  

Als je veel kunstmest, of ook andere, dierlijke mest toedient op een slecht gestructureerde bodem, krijg je uitstoot van allerlei gassen, waaronder lachgas. En dat is 300 keer schadelijker dan CO2 qua klimaatopwarming. Dus we moeten dat absoluut vermijden door die bodem beter te structureren met diverse planten.

En als je jaarlijks diep gaat ploegen, dan ga je al het werk in het bodemleven, vooral de schimmeldraden die zich ontwikkelen, overhoop gooien en afbreken. Terwijl die schimmeldraden mee de immuniteit van jouw planten garanderen en de micronutriënten aan je plant ter beschikking stellen. 

Even een domme vraag misschien, maar waarom ploegen boeren?

Dat is één van de slimste vragen die landbouwers zich vandaag kunnen stellen: ‘Waarom ploeg ik?’ Ik heb er geen antwoord op. Een deel van het antwoord zou kunnen zijn om onkruid te onderdrukken. Of om de bodem klaar te leggen zodat er zuurstof in komt. Maar eigenlijk kan je die zuurstof best in bodems laten komen door krachtige plantengroei.

Boeren zijn voortdurend bezig op hun veld, met hun planten en dieren. Waarom zijn sommige boeren minder bezig met bodemgezondheid?

Om dat te begrijpen, zijn er een aantal belangrijke elementen. Een eerste is dat boeren economisch worden uitgeperst door de keten. De drang om een productiesysteem te handhaven dat veel opbrengst genereert, ongeacht de kwaliteit ervan, is ontzettend groot. Dat is het gangbare systeem en daar worden ze op alle mogelijke manieren in verder geduwd.

Twee: we zijn in West-Europa verwend met zeer goede, zeer diepe bodems. En je kan lang weinig zorg dragen voor bodems vooraleer je de gevolgen van mismanagement ziet.

Daarnaast is er in de opleidingen land- en tuinbouw een gebrek aan agro-ecologische training. Dus het inzicht van een levende bodem en wat een levende bodem kan bieden, is nog grotendeels afwezig in de professionele opleiding van landbouwers. Dus waarom zitten ze eraan vast? Vele redenen, maar het is een systemische fout. 

Velen kennen het potentieel van het bodemleven niet omdat ze dat nooit hebben meegekregen, terwijl wel iedereen akkoord zou zijn met de analyse: hoe meer koolstof in je bodem, hoe beter je bezig bent. Dan heb je minder meststoffen nodig voor dezelfde opbrengst, minder afspoeling bij hevige regen en kan de bodem meer water vasthouden en opnemen. Dus daar is iedereen het wel over eens. Maar dat die bodemkoolstof er komt door voor bodemleven te zorgen, daar is de kennis zeer mager over.

Je bent nu bezig aan een bodemdossier. Waarom is dat en voor wie is dat bedoeld? 

Ik denk dat veel mensen die vandaag met bodem bezig zijn, het echt wel goed voor hebben. Bodemconsultants, landbouwers, wetenschappers die met bodem bezig zijn, zitten echter nog regelmatig vast in een fysische, chemische kijk op bodem. Wat ik in het begin vertelde van bodem als levenloos substraat waar je allerlei nutriënten aan toevoegt en waarin planten kunnen groeien, we moeten af van die kijk.

Het verhaal van het bodemleven en het potentieel om de bodem terug gezond te maken, wordt nog te weinig verteld. Daarom bouwde ik een bodemdossier op met kennis die voor veel mensen in de sector niet meer of nog niet gekend is.

Zoals het potentieel van bodemleven om bij te dragen aan de gezondheid van planten. Zoals het feit dat planten als ze de keuze hebben, liever complexe nutriënten opnemen, dan minerale nutriënten (kunstmest). Of het feit dat bodemgezondheid zich rechtstreeks vertaalt in de kwaliteit van de producten die erop groeien, van de planten en uiteraard ook van de dieren die die planten eten. Daarover zijn de laatste tien jaar onwaarschijnlijk interessante wetenschappelijke bevindingen naar boven gekomen. Die ik wil delen met iedereen die met bodem bezig is.

We denken vaak dat bodemherstel een werk is van generaties. En daar tonen bodempioniers gelukkig heel positief, dat het snel kan gaan. Na twee jaar kan je al significante verbeteringen zien en je kickt snel af van die kunstmest en pesticiden verslaving waar de landbouw nu in zit. Dat geeft hoop, toch?

Lees ook deel 2 van het interview: “Bodems weer opbouwen, biodiversiteit herstellen én voedsel produceren. Allemaal tegelijkertijd. Het kan”.