Stel je voor dat land niet wordt gekocht en verkocht, maar dat het gebruikt kan worden door iedereen. Stel je voor dat we kennis niet patenteren, maar dat iedereen verder kan bouwen op bestaande kennis. Stel je voor dat voedsel niet alleen gezien wordt als een marktproduct, maar als een gemeenschappelijke zorg. Dat kan: via commons.

Wat is een common?

Vanuit het commons-gedachtegoed benaderen we het voedselsysteem als een zaak van ons allemaal. Commons zijn een benaderingswijze om te kijken naar land, kennis of voedsel waarbij de gemeenschap rond het goed samen afspraken maakt over het beheer ervan. De leden van de gemeenschap, de commons, zijn samen verantwoordelijk voor de zorg ervan. Het is met andere woorden een benadering die bestaat naast de markt en staatsbenadering. 

In de praktijk zien we vaak kruisbestuivingen. In een Community Supported Agriculture-boerderij werken de leden en boeren samen voor de teelt en het oogsten van voedsel, maar er wordt natuurlijk ook een financiële vergoeding voorzien voor het werk van de boer. Een belangrijk praktijk in het commoning  is dat er geen winstmaximalisatie wordt nagestreefd, maar net het vervullen de noden centraal staat, net zoals duurzaamheid. 

Voorbeelden in de voedselvoorziening

Wervel gelooft dat we ons voedselsysteem kunnen verrijken door meer commons initiatieven te ontwikkelen. Enkele voorbeelden vanaf het veld tot op ons bord: 

• Zaadvermeerdering: boeren kunnen samen zaden vermeerderen en uitwisselen, zonder eigendomsrechten zoals gangbaar is geworden in de agro-biotechnologie.
• Grond vrijkopen: de gemeenschap kan samen land voor landbouw opkopen zodat het voor altijd landbouwgrond blijft en biologisch beheerd kan worden. Eén van de grootste uitdagingen voor de landbouw in Vlaanderen is de toegang tot grond. De prijzen van landbouwgrond blijven sterk stijgen en zijn zo goed als onbetaalbaar geworden voor boeren en boerinnen. 
  
  Dit komt voornamelijk door de vertuining en verpaarding: oneigenlijk gebruik van landbouwgrond door particulieren die de middelen hebben om veel geld neer te tellen voor een stuk landbouwgrond. Daarnaast zien we ook dat grote spelers zoals de aardappel- en diepvriesgroenten-industrie landbouwgrond opkopen voor exportproducten. 

• Samenwinkels: burgers kunnen samen een coöperatieve winkel uitbaten om hun eigen behoeften te voorzien.

Voordelen van commons

Klinkt mooi, maar misschien ook wel wat gedoe? De afgelopen decennia is duidelijk geworden dat zowel de staat als de markt tekortkomingen heeft. Maar wat zijn de voordelen van commons?

1. Autonomie
   
   Commons geven ons weer controle over ons voedsel. Niet de Nestlé’s of Colruyt’s van deze wereld bepalen wat we wanneer eten en bepaalt wat een eerlijke prijs is voor gezond voedsel, maar de gemeenschap. Je kan als gemeenschap samen overeenkomen wat de doelen zijn en hoe je daar kunt geraken. Welke plaats hebben dierlijke producten in een samenwinkel? Wil je het volledige jaar aanbieden aan de leden, of wordt het als een luxeproduct gezien dat slechts periodiek te koop is? De gemeenschap rond de samenwinkel kan dit samen beslissen.
   
   
2. Lokale inbedding
   
   Geen enkele common zal er hetzelfde uitzien. Het zal steeds aangepast zijn aan de lokale omstandigheden en de behoeften van de gebruikers. Zij kunnen dit samen bepalen. Door samen te werken met andere commons vermijd je dat het afgesloten eilandjes zijn, maar leer je van elkaar.
   
   
3. Duurzaamheid
   
   Een gemeenschap is niet iets waar je vrijblijvend in- en uitstapt. Je engageert jezelf om je op langere tijd te verbinden. Op die manier kijkt de gemeenschap ook op langere termijn naar het invullen van de noden van haar leden en de leden hebben het belang dat de common kan blijven duren. Willen we de prijs van ons voedsel zo goedkoop mogelijk? Of zorgen we ervoor dat de bodem en de boer krijgen wat ze nodig hebben, want alleen zo kan het blijven duren.
   
   

Wat doet wervel?

Wervel ondersteunt en inspireert voedselcommons. Via onder meer het lerende netwerk rond samenwinkels verbinden we bestaande initiatieven zodat ze van elkaar kunnen leren. Zo zullen deze en andere voedselcommons samen stap per stap een nieuw waardengedreven systeem vormgeven.