Wervel en Voedselteams brachten een kleine honderd boeren op de been om in gesprek te gaan over drie brandend actuele thema’s in de landbouw: toegang tot grond, eerlijke prijzen en korte keten. De timing van het Boerenforum kon niet beter na enkele maanden van economische crisis in bepaalde exportgerichte landbouwsectoren. Vele boeren die het woord namen op het forum vonden tijdig een uitweg uit dit keiharde en vernietigende systeem. Niet door zoals 24 Vlaamse boerderijen per week te stoppen, maar door te kiezen voor een andere manier van produceren en vermarkten.

Eerlijke prijzen

Bioboerderij De Zwaluw inspireerde vele aanwezigen. De Zwaluw is een uiterst divers bedrijf waar je quasi heel je voedselpakket kan vinden. Een gemengd bedrijf uit de goede oude tijd, in een modern kleedje. Gastheer Dirk Mouton legt uit hoe zij in bijna elke tak van het bedrijf een eerlijke prijs voor hun producten bekomen.

In de korte keten wordt zuivel verkocht via Voedselteams en de eigen hoevewinkel. Groenten en aardappelen worden in een zelfoogst-systeem aangeboden. De plukkers betalen hiervoor in het begin van het seizoen een oogstaandeel. Zij delen dus in de risico’s, maar ook in de overvloed. Zo waren er dit jaar minder tomaten door een hagelstorm. De klanten hadden hier alle begrip voor omdat ze met hun eigen ogen zagen wat er gebeurd was. Ook in de lange keten krijgt De Zwaluw een gegarandeerd eerlijke prijs voor zijn melk. Dit komt door het uniek prijsberekeningsmodel van Biodia, waar een deel van de melk aan wordt geleverd. Dit model berekent de kosten voor een gemiddeld biologisch melkveebedrijf, inclusief een waardig inkomen voor de boer.

Voor Nils Mouton is vlees de volgende stap. De stieren, varkens en schapen (voor natuurbeheer) op de boerderij komen momenteel in de lange keten terecht en geven weinig of geen meerwaarde. Zelf vermarkten in pakketten zal veel meer opbrengen, al zal het vinden van voldoende afzet een grote uitdaging zijn. Het is duidelijk dat dit bedrijf groeit, maar niet in één enkele richting. Diversiteit is de grootste sterkte.
Toch geeft Dirk ook aan dat hun melkafzet nog kwetsbaar is. Het grootste deel van hun melk gaat naar de coöperatie Biomelk Vlaanderen die op zijn beurt heel afhankelijk is van één enkele afnemer. Deze afnemer probeert boeren los te weken uit de coöperatie door niet-leden een hogere prijs te bieden. Op langere termijn verzwakt dit de onderhandelingspositie van de boer omdat hij alleen staat tegenover een grote afnemer. Het komt er dus op aan om als boer te weerstaan aan de tijdelijke verlokking van een hogere prijs en zich te blijven verenigen.

Enkele maatregelen voor het bekomen van een eerlijke prijs:

• eerlijk producten zonder verdoken kosten voor mens en natuur
• onderscheid door kwaliteit (bijvoorbeeld antibioticavrij)
• diversificatie, niet alleen tussen soorten, maar ook binnen dezelfde soort kiezen voor verschillende rassen
• samenwerking tussen boeren onderling en met consumenten
• lokale verankering
• korte keten & abonnementensysteem

Toegang tot grond

Bavo Verwimp benaderde het thema grondtoegang vanuit zijn ervaring als pachtboer. De pachtwet is een fantastisch instrument dat boeren op lange termijn zekerheid geeft over het gebruiksrecht van gronden tegen zeer democratische prijzen. Anderzijds heeft het pachtsysteem door zijn rigiditeit weinig toekomst: de gronden komen niet vrij voor nieuwe of uitbreidende bedrijven.

Ook voor de grondeigenaar is de pachtwet nadelig: die krijgt een pachtboer moeilijk van z’n grond en krijgt daar in vergelijking met de grondmarktprijzen zeer weinig voor betaald. De overheveling van de pachtwetgeving naar het Vlaams beleidsniveau – als gevolg van de zesde staatshervorming – noopte Bavo er toe na te denken hoe de pachtwet hervormd kan worden zonder te raken aan het basisprincipe ervan: een zekere en betaalbare toegang tot grond voor boeren.

Grond voor voedsel en voor de boerende boer

Bavo schotelde het publiek zes stellingen voor die op veel bijval konden rekenen. Het meest consensus was er over de nood aan een ruimer grondbeleid, waarin de pachtwet wordt ingebed. “Grond voor voedsel” en “grond voor de boerende boer” moeten hierbij de leidraad zijn. Deze principes zullen fenomenen die de grondprijzen opdrijven zoals verpaarding, speculatie en pensioenboeren tegengaan.

De overheid heeft ook een rol te spelen als eigenaar van landbouwgronden. Momenteel worden deze massaal afgestoten om de begroting in evenwicht te brengen. In het kader van groeiende maatschappelijke interesse voor lokaal voedsel is dit absoluut geen visionair beleid. Op overheidsgronden zouden criteria voor lokale en duurzame voedselproductie mogelijk moeten zijn. Ook voor grondeigenaars moet het mogelijk zijn om bepaalde productievoorwaarden op te leggen aan de pachter, bijvoorbeeld dat er biologisch geteeld wordt voor de lokale markt.

Voor de pachtwet zijn er bijsturingen nodig:

• herziening maximumprijzen,
• invoering minimumprijzen voor grondeigenaars,
• fiscale stimuli voor eigenaars die hun grond ter beschikking stellen voor voedselproductie
• bedrijfscontinuïteit garanderen om ook bij buitenfamiliale samenwerkingsverbanden pachtoverdracht mogelijk te maken
• in het algemeen: de pachtwet aanpassen aan de realiteit van de 21e eeuw.

Verschillende organisaties spraken een engagement uit om de ideeën uit deze workshop vast te leggen in een beleidstekst aan de nieuwe Vlaamse regering.

Dringend nodig: frisse, nieuwe boerenorganisatie!

Een veel gehoorde opmerking op het Boerenforum was dat de thema’s van de dag weinig of niet ter harte worden genomen door de dominerende landbouworganisaties. Indien wel, dan op een manier waar veel aanwezige boeren zich niet in kunnen vinden.

Hanny Van Geel leerde ons La Via Campesina kennen, waarvan zij bestuurder is bij de Europese afdeling. La Via Campesina (letterlijk vertaald “de boerenweg”) vertegenwoordigt wereldwijd ongeveer 200 miljoen boeren die dat doen op de boerenmanier. Dat wil zeggen onafhankelijk, lokaal verankerd en agro-ecologisch. Dit zijn de boeren die met 30% van alle grondstoffen aangewend in de landbouw 70% van al het voedsel produceren. La Via Campesina levert internationaal strijd voor het recht op grond en water, voor voedselsoevereiniteit, maar ook tegen globalisering van de voedselmarkt en vrijhandelsakkoorden, tegen privatisering van natuurlijke hulpbronnen zoals zaden, tegen landroof en tegen ggo’s. La Via Campesina wil dat landbouw uit de WTO wordt gehaald en in de schoot van de Verenigde Naties komt. Het is een beweging die ook ijvert voor rechten van vrouwen en landwerkers, voor de bescherming van natuur en biodiversiteit.

In Vlaanderen is La Via Campesina niet vertegenwoordigd. Dat is een gemis, vooral omdat landbouw meer en meer op het internationale toneel wordt besproken. 200 miljoen boeren wereldwijd kunnen immers meer gewicht in de schaal leggen dan enkele boeren in Vlaanderen. Misschien was het Boerenforum een eerste stap in het oprichten van een Vlaamse afdeling. Een naam hebben we alvast.

Trek je graag mee op de kar of blijf je graag op de hoogte, neem contact op met benny AT wervel PUNT be

Benny Van de Velde

Zie foto-album Boerenforum op Wervel-Facebook

Herbekijk de rake reportage van Panorama! Het besef dat het zo niet verder kan, groeit.