Op weg naar agro-ecologische landbouw & genoeg goed voedsel voor iedereen

Herman Wijffels noemt de auteur in zijn voorwoord terecht een van de vroedvrouwen van de nieuwe tijd. Gevrijwaard van vrijwel alle esotherische beschouwingen die dikwijls gepaard gaan met het beschrijven van transitie, brengt Jelleke de Nooy een oerdegelijk en deskundig basiswerk rond landbouw en voedsel anno 2013. Slechts een kwart van het boek handelt over wat er misloopt in de huidige landbouwcontext. De rest van het boek brengt duidelijke en overzichtelijke voorbeelden van hoe we wel degelijk op weg zijn naar een andere landbouw. Deze nieuwe vormen van landbouw zijn geen randfenomeen meer, maar vormen stilaan het nieuwe normaal”

Kunstmest doet gewassen anders ruiken en plantenetende insecten aantrekken

Met de analyse van wat er fout loopt, schets de auteur duidelijk dat het vijf na twaalf is. De biodiversiteit is drastisch aan het veranderen. De bodems raken hun leven en kracht kwijt. Jelleke  wijdt een hoofdstuk aan bodem en laat bekende wereldleiders opdraven, als Franklin D.Roosevelt die stelde: “een natie die zijn bodem vernietigt, vernietigt zichzelf”. Profetische woorden, zo blijkt. Intussen lopen de kosten van het wanbeheer van de bodems in de VS op tot  10 à 20 miljard dollar per jaar. Ze brengt nieuwe wetenschappelijke inzichten aan, zoals het feit dat kunstmest ervoor zorgt dat gewassen anders gaan ruiken en er anders gaan uitzien en op die manier meer plantenetende insecten aantrekken. Een heel ander en directer mechanisme dan het evolutionaire survival of the fitest.

Maar de toegang tot water is het eerste grote probleem in de voedselproductie. Zal onze landbouw flexibel genoeg zijn om te overleven?

Herstel van de bodemkwaliteit

Heel de Wereld legt duidelijk uit hoe vele nieuwe boereninitiatieven nu al uitgaan van het herstel van de bodemkwaliteit en het ritme van de natuur. Er worden enkele Nederlandse initiatieven voorgesteld, uiteraard vooral melkveebedrijven. De Kringloopboeren volgen bijvoorbeeld opnieuw het ritme van de bodem en het gras. Kleine dingen zoals het niet onthoornen van de koeien blijken dan  belangrijk voor een mineralenhuishouding van de dieren. Op het einde van de rit produceren deze boeren ook goedkoper hun melk waardoor de marge voor de producent weer leefbaar wordt.

Toch blijkt er nog altijd maar een handjevol boeren bereid hun positieve ervaring met kringlooplandbouw te delen met collega’s. Het kringloopdenken is immers ver verwijderd van het klassieke groeigeloof dat nog steeds door vele landbouworganisaties wordt omarmd. Pas vanaf 2012 kwam daar schoorvoetend verandering in.

Wereldwijde inspirerende voorbeelden

Naast Nederland tonen ook Brazilië, Engeland, Zuid Afrika, Eritrea, Jordanië, Ethiopië, Niger, Egypte, China, Sri Lanka, Colombia en Ecuador inspirerende voorbeelden over hoe de vruchtbare bodem kan hersteld worden door een gezonde landbouwpraktijk, een duurzame verwerking of een vernieuwing in de relatie met de markt. In Vlaanderen zijn vooral de inspanningen om de bodemkwaliteit te herstellen van het departement LNE van de Vlaamse Overheid en van Wervel haar opgevallen. En het eerste CSA-bedrijf Het Open Veld wordt ook vermeld. Heel de wereld kan natuurlijk niet in één boek, maar het blijft spijtig dat Vlaanderen zo ver weg is van Nederland en dat van de vijftien Vlaamse CSA-bedrijven er slechts eentje een vermelding in de wacht kon slepen. Als Jelleke de Nooy op basis van de in het boek vermelde voorbeelden al aanvoelt dat de landbouw op een kantelpunt komt, dan is die op basis van de werkelijke initiatieven inderdaad opnieuw uitgevonden.

Overgang naar co-creatie

Tot slot gaat een groot deel van het boek over sociaal-maatschappelijke aspecten van de transitie in landbouw en voeding. De manier waarop we omgaan met kennis verandert. Van de klassieke kennis-overdracht gaan we over naar co-creatie. We staan meer open voor andere wereldbeelden. Niet beperkt tot de yoga-lessen! We zijn er ons stilaan van bewust dat we alleen met de Westerse kennis er niet zullen komen: kennis is ook meer dan weten. Agri-cultuur gaat over weten en over waarden. Voor wie meer wil weten staan alle belangrijkste publicaties, boeken en films mooi opgesomd. Bijvoorbeeld over de Maya-kalender die ons leert dat in het nieuwe normaal agroforestry een belangrijke plaats zal innemen. Er wordt nog eens herhaald hoe een transitie werkt zodat de lezer op het eind van het boek moet toegeven dat transitie geen te overwegen optie is, maar een proces dat volop aan de gang is.

Concrete stappen

Is het nu de consument die moet veranderen of de boer of eigenlijk de machtige agro-industrie? Om het eens niet door Gandhi te laten zeggen, haalt de auteur de Hopi-ouderlingen aan: “Wij zijn degenen op wie we hebben zitten wachten”. Maar blijft niet zo wazig. Zowel voor consument als voor boer of boerenorganisatie, voor de agribusiness, voor de investeerder, voor de ontwikkelingshelper, voor de overheid en voor de wetenschapper zijn er lijstjes met concrete stappen. Bij de agribusiness staat er vastberaden: “De ronde tafels voor duurzaamheid hebben we gehad. Nu gaan we een stap verder.”

Patrick De Ceuster