We hebben het regeerakkoord van de Vlaamse regering doorgenomen met een dikke Wervelbril op de neus. We geven het toe: het regeerakkoord is al even beschikbaar, maar we hebben er onze tijd voor genomen. We keken eerst wat er gebeurde bij de regionale verkiezingen en hebben de opinies van andere middenveldorganisaties gelezen. 

Korte keten

Het Vlaamse regeerakkoord wil Vlaanderen als voedselregio op de kaart zetten. VLAM (Vlaams Centrum voor Agro- en Visserijmarketing) wordt herwerkt en zal focussen op lokale producten met een lage milieu- en klimaatimpact. De nadruk ligt op de interne markt en de korte keten.

Daarnaast wil de Vlaamse regering de ganse voedselketen verkorten en drempels voor de korte keten wegnemen, onder andere door steun voor logistiek en vermarkting te versterken.

Wervel hoopt dat agro-ecologie hierin meer centraal komt te staan en de nodige aandacht krijgt in Vlaanderen. In het Vlaams Strategisch Plan voor het GLB (het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de EU) wordt circulaire landbouw en korte keten ondersteund via samenwerking. Ook stadslandbouw en duurzame productiemethodes krijgen hierin een plaats.

Wervel benadrukt dat agro-ecologische boeren al jaren bewijzen dat het anders kan. Het omschakelen naar agro-ecologie vraagt moed, en daarom hoopt Wervel dat deze boeren beter ondersteund worden.

Aankoopbeleid

Het aankoopbeleid van de Vlaamse overheid zal focussen op biologische en lokale producten. Lokale besturen en overheidsdiensten worden aangemoedigd hetzelfde te doen. Wervel biedt hierbij haar hulp aan, zeker in het kader van onderhandelingen na 13 oktober.

Ook bij de uitrol van schoolmaaltijden zal de focus liggen op biologisch en lokaal voedsel. Wervel moedigt de bevoegde ministers aan om het ‘Lunch met LEF’-project, dat drie jaar geleden door ons werd gestart, mee te nemen in deze plannen.

Landbouw en agro-ecologie

Systemische aanpak nodig

Landbouw wordt in het Vlaamse regeerakkoord erkend als een strategische sector die altijd haar plaats moet hebben in Vlaanderen. De regering ziet in dat de geleverde diensten van de landbouw voordelig zijn voor de samenleving, het milieu en het klimaat. 

Hoewel er meerdere malen staat hoe dichtbevolkt Vlaanderen is, dat milieukundige en ecologische grenzen moeten bewaakt worden bij het leveren van vergunningen en dat er extra inspanningen nodig zijn naar natuurbescherming, wordt de link met agro-ecologische praktijken als mogelijke (deel)oplossing voor elk van deze problemen niet benoemd. 

Een bredere link met (preventieve) gezondheid en het One-Health principe ontbreken in het regeerakkoord. Ook missen we de potentiële rol van het beleid in gedragsbeïnvloeding van zowel producenten, verwerkers als consumenten om samen naar een gezonde en duurzame toekomst te evolueren. 

Hoewel landbouw wordt erkend als strategische sector, wordt ze nauwelijks beschermd. Niet qua grondoppervlakte en niet als socio-culturele of ecologische meerwaarde voor ons Vlaamse landschap.

Er worden grote beloften gedaan op vlak van verlaging van administratieve lasten voor landbouwers, maar er wordt sterk vastgehouden aan ecologische wetgevingen als de habitatrichtlijn, vogelrichtlijn en kaderrichtlijn water. Dit lijkt ons een sterke interne tegenstelling die geen concreet antwoord krijgt binnen het regeerakkoord. En dat terwijl dezelfde minister voor Omgeving en Landbouw werd aangewezen. 

Hoewel landbouw wordt erkend als strategische sector, wordt ze nauwelijks beschermd. Niet qua grondoppervlakte en niet als socio-culturele of ecologische meerwaarde voor ons Vlaamse landschap. 

Landbouw en klimaat

Hoewel de regering inziet dat landbouwers een negatieve impact ondervinden door de klimaatverandering op de productiviteit en de biodiversiteit, benoemen ze niet concreet hoe agro-ecologische landbouwpraktijken zowel een klimaatadaptieve als een klimaatmitigerende maatregel kan zijn. Er is weinig focus om oplossingsgericht met klimaat-, leefmilieu- en natuuruitdagingen aan de slag te gaan. 

Zoals BBL ook zegt, maakt deze regering het moeilijker voor kritische stemmen, die aandacht vragen voor biodiversiteit en gezondheid, om toekomstbestendige vergunningen te eisen. Het regeerakkoord werkt polariserend tussen natuur, milieu en de landbouwsector, maar ook tussen Vlaamse en Europese wetgeving en economie. 

Zoals ook Elia Gabriëls van Ugent stelt, mist het regeerakkoord vooral een duidelijk actieplan om ambities in beleid om te zetten. De bredere systemische aanpak die voedselvoorziening nodig heeft, vinden we niet terug in het regeerakkoord. Het zet vooral in op symptoomoplossingen zonder de onderliggende problematieken aan te pakken. 

Agro-ecologie

Hoewel het woord ‘agro-ecologie’ of ‘agro-ecologische technieken/methodieken’ slechts 5 keer voorkomt in het regeerakkoord, wordt er vaak indirect naar verwezen. Wij vragen ons af waarom dit niet explicieter benoemd wordt als regeneratieve oplossing voor dagdagelijkse bezorgdheden voor boer en burger. 

De zin ‘Dat mag niet leiden tot het afzwakken van het milieubeschermingsniveau en het vergroten van de doelafstand’ komt zelfs 4 keer voor bij o.a. het verlagen van administratieve lasten, meer correcte prijzen en het stimuleren van (jong) ondernemerschap. 

Het is voor agro-ecologische bedrijfsvoering vanzelfsprekend om met beide randvoorwaarden rekening te houden en zelfs een meerwaarde te bieden op vlak van milieubescherming en ecologische grenzen. Het is jammer dat systemische benaderingen zoals correcte ruimtelijke ordening of het verkleinen van de veestapel niet worden benoemd. Ook stimulansen voor circulaire landbouwsystemen ontbreken.

Symptoomoplossingen bieden, zonder onderliggende oorzaken aan te pakken, lijkt de sterkte te worden van deze regering. Wij bieden, samen met Voedsel Anders, aan in gesprek te gaan om systeemfouten bloot te leggen, geïntegreerde oplossingen aan te bieden en methodieken uit te denken voor beleidsbrede implementatie. 

Symptoomoplossingen bieden, zonder onderliggende oorzaken aan te pakken, lijkt de sterkte te worden van deze regering.

Wij zijn blij te lezen dat er verder aandacht komt voor de rol die agro-ecologische en natuurgebaseerde technieken kunnen spelen binnen de Vlaamse Landbouwvisie 2030-2050 en welke deuren hiervoor kunnen worden opengezet vanuit het GLB. Wij bieden onze samenwerking aan om de ervaringen van pioniers en ervaringsdeskundigen te vertalen in deze visie. 

Ook benadrukt het akkoord de ondersteuning voor de transitie naar meer duurzaamheid, maar vaak in de vorm van steunmaatregelen. In onze ogen is kennisoverdracht tussen landbouwers, een ondersteunend netwerk en inspirerende voorbeelden van agro-ecologische pioniers even belangrijk als steunmaatregelen. Hier wordt niet naar verwezen binnen het regeerakkoord. Er mist aan gedragssturing op alle niveau’s vanuit het beleid.

Het is positief dat de regels worden geëvalueerd rond het al dan niet inhouden van subsidies en bijkomende boetes rond eco-regelingen, beheerovereenkomsten en agromilieu- en klimaatregelingen bij een kleine niet-naleving. Dit kan de flexibiliteit van subsidies voor agro-ecologische maatregelen verhogen. 

Jammer genoeg ontbreken nog steeds zowel langetermijnmaatregelen als een systeembenadering van deze steunmaatregelen waarbij agro-ecologische principes worden toegepast op grotere schaal.

Er zijn hoge verwachtingen hoe de Vlaamse Landbouwvisie 2030-2050 hiermee zal omgaan. Het blijft nog onduidelijk hoeveel middelen hieraan gekoppeld zijn, dus het risico is groot dat dit enkel goede voornemens blijven. 

Voor de uitwerking van de visie bevelen wij aan om concreet met landbouwers in gesprek te gaan en niet enkel met grote overkoepelende organisaties die meerdere belangen verdedigen. Laat deze beloftevolle Vlaamse Landbouwvisie 2030-2050 vanuit de Vlaamse landbouwers ontstaan in plaats van organisaties die hun naam dragen, maar niet naar hun stemmen luisteren.

Wij betreuren dat het akkoord kiest voor (genetische) technieken zonder systemische benadering, zowel in het economisch als in het natuurlijk landschap. Wij zijn ervan overtuigd dat de veerkracht van de landbouw afhankelijk is van wisselwerkingen tussen voedselproductie en de omgeving. Maar ook van een maatschappij die de boer ondersteunt en gezonde voeding als een preventief medicijn ziet. 

In onze ogen is kennisoverdracht tussen landbouwers, een ondersteunend netwerk en inspirerende voorbeelden van agro-ecologische pioniers even belangrijk als steunmaatregelen.

Daarom zouden wij eerst ijveren voor het toepassen van geïntegreerde, landschapsbrede agro-ecologische technieken en betrokkenheid van de eter bij de voedselproductie, voordat we genetische manipulatie toepassen.

Samenwerken

Wij zijn fan van de nadruk op de verbinding tussen de consument en land- en tuinbouwer moet versterkt worden, maar missen de verbinding tussen landbouw en de natuursector. Hoewel deze elkaar zouden kunnen versterken, worden zij meermaals in het regeerakkoord tegen elkaar uitgespeeld. Dat werkt polarisatie in de hand. 

Agro-ecologie pakt dit anders aan. Het erkent en stimuleert de versterkende band tussen landbouwers en natuur. Dit positief narratief stimuleert samenwerkingen tussen verschillende sectoren, iets wat zeer nodig is in de polarisatie van vandaag.

Tot de bodem

De regering hoopt de toegang tot grond voor jonge boeren te verbeteren via een forum met jonge kandidaat-landbouwers en stoppende landbouwers. Voor kapitaal, wat voor quasi alle startende boeren de grootste drempel is, wordt enkel een monitoring voorgesteld, vooral om speculatie met landbouwgrond te verhinderen. 

Zo wordt er ambitieus gezegd dat verharding gecompenseerd zal worden en er zal ingezet worden op ontharding. Helaas zonder uitspraak te doen over de huidige boscompensatiemaatregelen en de omgang met landbouwgronden. We betreuren het feit dat er nog vele achterpoortjes voor vertuining en verpaarding open blijven in het regeerakkoord. Wel positief: de landbouwer krijgt voorrang op natuurontwikkeling. 

PFAS

De regering negeert haar verantwoordelijkheid rond het beschermen van boer en burger tegen ZZS (Zeer Zorgwekkende Stoffen) en PFAS. In de tekst: ‘Het PFAS-actieplan en plan Zeer Zorgwekkende Stoffen worden omgezet in concrete acties om de veiligheid en gezondheid van de burgers te beschermen op een manier die ruimte blijft bieden aan de realisatie van industriële projecten. Daarbij zetten we in op een gebiedsspecifieke en kostenefficiënte risicogebaseerde aanpak, die een werkbaar evenwicht vormt tussen bescherming van mens en milieu, bescherming van strategische sectoren, milieuwinst en maatschappelijk verantwoorde uitgaven.’ Er wordt nog steeds een economische kanttekening gemaakt en met gezondheidsrisico’s gegoocheld. 

Er wordt zelfs geen concrete link gelegd met de gezondheid van landbouwers – die het meest worden blootgesteld aan pesticiden en er de grootste negatieve gezondheidseffecten van ondervinden – en bestrijdingsmiddelen. We stellen ons de vraag of dit een regeringsakkoord in functie is van de Vlaming of van de grootverdieners die op onze gezondheid winst maken. 

Het akkoord zou beter inzetten op milieuvriendelijke industrieën en geïntegreerde gewasbestrijding (IPM), waarbij natuurlijke plaagbestrijders en een gezonde bodem pesticiden vervangen. Landbouwterreinen saneren wordt niet expliciet vermeld, en dan nog blijkt deze sanering zonder uitfasering van ZZS dweilen met de kraan open. 

Water

In het regeerakkoord lezen we: “duurzame productiemethodes en groenblauwe dooradering van agrarische gebieden, in samenwerking met en met meerwaarde voor de individuele land- en tuinbouwer.” 

De Blue Deal 2.0 en Sigma 2.0-programma schenken wel aandacht aan landbouwers, maar mist ‘de landbouwer’ als doelgroep. We betreuren het dalende budget voor de Blue Deal projecten, maar we merken wel dat op andere vlakken aan gelijkaardige doelstellingen budget wordt voorzien. 

Het ontbreekt vaak nog aan stimulansen voor landbouwers om adaptief te werk te gaan met Blue Deal en Sigma plannen. Er missen concrete innovaties en mogelijkheden om de landbouwer op dezelfde grond met deze nieuwe plannen winstgevend aan de slag te gaan.

Er mist een stimulans voor kleine boeren om ook mee op de kar van de duurzame transitie te kunnen springen.

Eerlijke prijs

Zoals Elia Gabriëls van Ugent ook zegt, is de oprichting van producentenorganisaties een interessante pushmaatregel om de boer zijn onderhandelingspositie te versterken. Maar er ontbreekt een pull-maatregel om oneerlijke praktijken van grote supermarktketens tegen te gaan. 

Daarnaast worden enkele langetermijnoplossingen voorgesteld om concurrentie met goedkopere importproducten aan te gaan. Dit biedt geen oplossing voor de huidige financiële problemen van landbouwers. 

Er mist een stimulans voor kleine boeren om ook mee op de kar van de duurzame transitie te kunnen springen. Wel belooft de regering een lokale afzetmarkt te creëren om kinderen op scholen te voorzien van voeding rechtstreeks van de boer.

Hoewel de regering erkent dat de generatiewissel een nakend probleem wordt binnen de landbouwsector en het beloftes voor opleidingen van starters en zij-instromers wil bevorderen, wordt er binnen opleidingen weinig focus gelegd op alternatieve vormen van landbouwen, terwijl die de laatste jaren een groeiende interesse kent. Agro-ecologische opleidingen als Landwijzer moeten jaarlijks inschrijvingen weigeren, terwijl subsidies worden weggenomen.

Agro-ecologische opleidingen als Landwijzer moeten jaarlijks inschrijvingen weigeren, terwijl subsidies worden weggenomen.

Dierenwelzijn

Dat natuurlijke beschutting voorkeur krijgt, zien wij als een win voor onze agro-ecologische beweging. We missen wel de landschapsbrede benadering van de beschuttingsplicht. Niet in elk landschap zijn alle types natuurlijke beschutting gewenst. 

Wij hopen dat er voldoende (kennis)begeleiding voor landbouwers komt om landschapsvervuiling te voorkomen en te vermijden dat het ecologisch systeem van gebieden ontwricht wordt door de aanplanting van verplichte beschutting. 

Conclusie 

Het ontbreekt het Vlaams regeerakkoord aan een geïntegreerde benadering van verschillende crisissen. Hoewel ze op sommige punten erkent dat agro-ecologie hier een oplossing kan betekenen, stuurt ze toch aan op achterhaalde, oppervlakkige symptoomoplossingen. 

We hadden een geïntegreerd beleid verwacht van éénzelfde minister voor zowel Omgeving als Landbouw, maar beide beleidsthema’s staan in het regeerakkoord te ver van elkaar en missen overlap.

Wij wensen de minister veel succes en staan open om met hem en zijn team in overleg te gaan om beide beleidsthema’s systemischer te benaderen.