Bloum is een bio en coöperatieve kruidenierszaak in Vorst, opgericht door buurtbewoners in 2016. Ze wilden de toegang tot biologische, afvalvrije en lokale producten verbeteren in de wijk en de steen leggen voor een transitie naar een ander voedselsysteem. De winkel is daarbij de spil. Echter, Bloum is daarnaast bovenal een ontmoetingsplaats. Het is een plek waar burgers samen denken en werken aan een alternatief voor de op winst georiënteerde supermarkt. Bloum was hierin een van de pioniers in Brussel.

Hoe begon het voor jullie?

In 2015 opende de eerste biologische bulkwinkel van België in Antwerpen. Onze goesting was gewekt om dit ook te doen in Vorst. Na veel vergaderingen, ontmoetingen, coaching en inspirerende bezoeken aan coöperaties in Duitsland, werd een kleine groep gevormd om onze coöperatie in Vorst op te richten. 

We wilden echter meer zijn dan enkel een verpakkingsvrije winkel. Bloum moest een echte buurtwinkel worden die ecologisch verantwoorde producten verkoopt en deze aan een eerlijke prijs inkoopt bij lokale producenten. Bovendien moest het ook een ontmoetingsplaats worden.

Jullie zijn niet meteen gestart met een echte winkel?

Neen, we begonnen in 2015 met een tweewekelijks afhaalpunt. Buurtbewoners konden intekenen op een groepsaankoop en hun bestelde producten ophalen in een garage. 

In 2016 kwam er in de buurt een ruimte tijdelijk vrij. We besloten de stap te wagen en Bloum verder uit te bouwen. We openden onze eerste zeer basale winkel in de Bondgenotenstraat, volledig gerund door vrijwilligers. De plek was echter niet goed uitgerust voor een winkel en bracht een aantal praktische uitdagingen. De groep deed renovaties, maar bleef uitkijken naar een nieuw winkelpand. In juni 2017 vonden we dan de ruimte die van Bloum een echte buurtwinkel maakte en onze vaste stek.  

Het aantal coöperanten steeg en liet ons toe een manager in te huren. Na verloop van tijd kwamen daar nog twee medewerkers en een klein team van studenten bij. Zij bestieren samen met onze vrijwilligers de dagdagelijkse werking van Bloum. Andere aanverwante activiteiten worden uitgevoerd door werkgroepen (*) onder leiding van coöperanten en leden van de Raad van Bestuur.

Ook de openingsuren zijn geleidelijk uitgebreid?

Initieel waren onze openingsuren beperkt. Beetje bij beetje evolueerden we van een tweewekelijks afhaalmoment naar meer winkel met reguliere openingsuren. In februari 2019 waren we voor het eerst de ganse dag open van dinsdag tot en met zaterdag. Die uitbreiding trok heel wat meer coöperanten. Ze moesten nu minder plannen en flexibel zijn om boodschappen te doen.

Kiezen jullie uitsluitend voor lokale, ecologische, afvalvrije en eerlijke producten?

Zo veel als mogelijk. We willen vooral een echte buurtwinkel zijn als alternatief voor de supermarkt. Bij Bloum vind je dan ook bijna alles wat je nodig hebt, van een bamboe tandenborstel, biologische fairtrade bananen tot natuurwijn.

Meestal hebben onze producten een biolabel, maar voor fruit, groenten en zuivel hoeft dat niet altijd. Als kleine coöperatie is er een groot vertrouwen tussen de coöperanten en naar onze winkel toe. Op deze manier kunnen we ook boer(inn)en ondersteunen in transitie naar bio of ecologische producten aankopen zonder label. 

We wegen de diverse duurzaamheidsaspecten tegen elkaar af. We kopen soms liever een courgette van een fantastische agro-ecologische boer uit Spanje, dan een bio-courgette uit verwarmde serres van grootschalige bedrijven in België. Nog waarschijnlijker bieden we gewoon geen courgettes aan als die nog niet lokaal zonder verwarming geteeld kunnen worden. Voor producten van verder weg kopen we zoveel mogelijk fairtrade. 

Eén aspect waar we wel aan vasthouden is een eerlijke prijs voor de producenten. We onderhandelen daarover niet met de boer(inn)en die aan ons leveren.

Hoe verloopt jullie samenwerking met producenten?

We werken graag zoveel mogelijk rechtstreeks met producenten. Dit lukt niet altijd. Soms zijn wij een te kleine speler voor hun volumes, of is de levering naar Brussel te omslachtig, of zijn (fruit)producten (behalve appelen en peren) moeilijk te vinden rond Brussel. 

Onze winkel heeft ook weinig stockageruimte voor groenten. We kunnen geen grote hoeveelheden aankopen en hebben meerdere leveringen per week nodig. Daarom werken we samen met het kleinschalige Terroirist dat een logistieke oplossing biedt. Zij kopen de producten van kleine producenten, stockeren deze in Brussel en leveren van hieruit aan restaurants en winkels. De producten die we noch via korte keten noch via Terroirist kunnen vinden, kopen we aan bij biologische groothandels. 

Droge producten (koekjes, pasta, noten, etc.) en schoonmaak- en verzorgingsproducten kopen we wel meer aan in bulk bij bio-groothandels. Zo vermijden we veel afval. Om Bloum toegankelijker te houden speelt prijs bij deze aankopen wel een rol in de keuze.

Hoe werkt jullie financieel model?

Onze opstartkosten zijn volledig gefinancierd met kapitaal van onze 14 stichtende coöperanten. Zij kochten daarvoor allen een aandeel van 500 euro. We hebben geen bijkomende leningen of subsidies benut. Latere investeringen werden/worden gedragen door het aandeel dat coöperanten kopen om toe te treden. Elke volwassene in een huishouden betaalt hiervoor 100 euro (met uitzondering van studenten). 

Onze coöperanten betalen ook een maandelijkse bijdrage. Dit geeft ons een zekere stabiliteit in inkomsten. We betalen daarvan een deel van onze vaste kosten. Het laat ons ook toe om een lage winstmarge te hanteren. Dat is een vaste marge van 20% op de aankoopprijs van elk product. De prijzen van onze producten liggen dus niet vast, maar variëren met de prijs die we betalen aan de leverancier.

Zijn de instapkosten geen hoge drempel?

Mensen overtuigen van de meerwaarde van een vaste maandelijkse bijdrage was uitdagend bij de opstart in 2016. Bij initiatieven, waarop we ons baseerden, bedroeg een bijdrage 15 tot zelfs 20 euro per eter. De winstmarge was er ook veel lager. 

Bij Bloum wilden we zo’n hoge bijdrage niet. We namen bij aanvang collectief de beslissing om maar 5 euro per maand te vragen. Uiteindelijk werd die wel opgetrokken tot 10 euro om onze financiële stabiliteit te vergroten. De bijdrage wordt ook geïndexeerd. 

Een verhoging van de winstmarge lag ook op tafel, maar werd afgewezen. Bloum is immers een coöperatie met sociale doelstelling. We streven naar een alternatief economisch model zonder winstbejag. Kozen we voor een hogere winstmarge, dan stonden we weer een beetje dichter bij het op winst gebaseerde model dat vandaag domineert. 

Door de discussies rond de maandelijkse bijdrage liet een financiële breakeven wat langer op zich wachten. Mede dankzij het ‘corona-effect’ kwam die er wel in 2020. Burgers zochten een andere manier om boodschappen te doen en het aantal coöperanten steeg significant. Het financiële model van Bloum werkt momenteel goed.

Hoe engageren leden zich binnen de coöperatie?

Voor vele leden is het coöperatieve aspect erg belangrijk. Ze willen samen bouwen aan Bloum en de bredere transitie in de samenleving. Ze zetten zich vrijwillig in op vele fronten. De diversiteit aan competenties en kennis is groot.

Er zijn coöperanten die ad hoc bijdragen: een logo of affiche maken, eieren halen bij de boer of als architect destijds mee een potentiële nieuwe winkelruimte bezoeken. Anderen verenigen zich in werkgroepen. Die kunnen tijdelijk zijn, zoals de werkgroep rond de nieuwe winkelinrichting of de groep die werkte aan de beslissingsprocessen van Bloum. Meer permanent zijn de communicatiewerkgroep en de groep die de maatschappelijke doelstelling van Bloum mee vorm geeft.

Participatie blijft wel een uitdaging. De vrije tijd bij onze coöperanten is schaars. Dat merkten we vooral toen de winkel meer vorm begon te krijgen, maar we nog niet voldoende middelen hadden om personeel aan te nemen. Dat legde een hoge werklast op de kerngroep van trekkers. Ook vandaag blijft dit thema op onze radar staan.

We zijn ons ervan bewust dat niet iedereen op dezelfde manier actief kan bijdragen. Dat respecten we. Alle coöperanten hebben sowieso een stem bij belangrijke beslissingen. Ze zijn twee keer per jaar welkom op onze Algemene Vergadering.

Hoe vullen jullie Bloum in als ontmoetingsplaats?

We brengen onze coöperanten samen op de maandelijkse apéro of op bijvoorbeeld een workshop rond ‘zero-waste’. Buurtbewoners ontmoeten elkaar in de winkel. Dat vergroot het gemeenschapsgevoel.  

We verbinden ons met de producenten. Zo leren we de mensen achter de producten kennen en hoe zij met de aarde omgaan. Soms nemen we daarvoor de fiets en gaan de boer op, soms komt de boer tot bij ons tijdens een algemene vergadering of gezamenlijke brunch. We denken ook samen na over acties om onze impact te vergroten.  

We werken ook samen met buurtorganisaties en gelijkaardige coöperatieven in Brussel.

Diversiteit blijft wel een uitdaging?

Bloum wil gezonde, ecologische voeding toegankelijk maken voor iedereen in de buurt. We willen dan ook graag dat onze groep coöperanten een afspiegeling is van de mensen die in onze buurt wonen. De realiteit is echter anders. Bloum is nog steeds wel een erg witte coöperatieve, het merendeel van de coöperanten heeft een diploma hoger onderwijs en een groot deel van de coöperanten komen uit de (hogere) middenklasse.

Een voor de hand liggende reden is de financiële toegankelijkheid. Je moet een aandeel kunnen kopen en de maandelijkse bijdrage betalen. We maken wel uitzonderingen voor mensen die afhankelijk zijn van het OCMW. Ook persoonlijke situaties kunnen in aanmerking komen en betalen kan in schijven. Toch blijkt dat niet voldoende om de toegangsdrempels te verlagen.

Bovendien blijven onze prijzen hoger dan in de goedkope warenhuizen. Onze winstmarges houden we wel laag, maar onze producten zijn meestal biologisch én we vergoeden de producenten met een eerlijke prijs. 

Er zijn ook andere drempels. De culturele bijvoorbeeld, vaak subtiel en ingebed in onze praktijken. Dat gaat van de inrichting, soort producten, informele gedragscodes tot de mensen in de winkel. Ook het onbekende van ecologische en duurzame voeding kan mensen afschrikken. 

Heel wat van die aspecten versterken elkaar ook. Om Bloum toegankelijker te maken moeten we dus verschillende niveaus verkennen. Inspirerend is het verhaal van Charlotte Prové. Zij vertelt in ‘Zwijgen is geen optie’ over haar ervaring met de soepcafés. Volgens haar is sociale diversiteit iets dat je van bij aanvang zou moeten integreren. Als je vanaf het begin van start gaat met een diverse groep initiatiefnemers, zorg je dat er écht ownership is. Dit is niet eenvoudig, want de opstart is een uitdagende periode die veel vergt van de initiatiefnemers.

Zien jullie oplossingen?

We verkennen voorzichtig een piste rond de maandelijkse bijdrage. Zou het mogelijk zijn om deze te linken aan het inkomen van de coöperanten: een hogere/lagere bijdrage bij een hoger/lager inkomen? Er werd ook het idee geopperd om leden te laten kiezen tussen een maandelijkse bijdrage of vrijwilligerswerk in de winkel. Omdat we echter niet willen dat mensen met meer middelen hun tijd kunnen ‘afkopen’, hebben we deze laatste piste verlaten. Bovendien hebben mensen in kwetsbaardere situaties ook de facto niet meer tijd. Vaak integendeel. 

We willen ook meer samenwerken met andere buurtorganisaties rond gezond en duurzaam voedsel. We hebben momenteel een partnerschap met Le Steki. Zij organiseren voedselbedelingen. Ze doen dit niet vanuit charity, maar met een politiserende, emanciperende insteek. Via donaties van de coöperanten van Bloum, leveren we producten uit de winkel voor die bedelingen. We houden daarbij rekening met de behoefte van de doelgroep. 

Om ecologische, duurzame en gezonde voeding tastbaar te maken, versterken we de verbinding tussen boeren en eters, coöperant of niet. Het verhaal achter de producten en producenten toont heel concreet waar je voeding vandaan komt.

Hoe kijken jullie naar de toekomst?

We willen meer ontmoetingen plannen met verschillende coöperatieven in Brussel. Doel? Hoe kunnen we elkaar versterken en van elkaar leren? Kunnen we samen logistieke oplossingen bedenken om verse producten uit het ommeland de stad in te krijgen? Kunnen we met onze gezamenlijke koopkracht het verschil betekenen voor een boer die de omschakeling wil maken naar bio, maar niet durft door de lage prijzen in de transitieperiode? 

Daarnaast dromen we van een polyvalente ruimte of zelfs een eetcafé. We kijken welke mogelijkheden dit biedt om onze maatschappelijke doelstelling te verwezenlijken.

(*) Enkele werkgroepen

• WG Sociale Doelstelling: verwelkomt nieuwe leden, creëert en onderhoudt sociale diversiteit binnen de coöperatieve, zet samenwerkingsverbanden op met buurtverenigingen etc.…
• WG Communicatie: zorgt voor sociale netwerken en andere meer specifieke missies
• WG Beleid: optimaliseert het besluitvormingsproces in de coöperatieve en de relaties tussen de verschillende instanties binnen Bloum

---