Amazonevrije Soja

Luc Vankrunkelsven beschouwt de campagne Amazone-vrije soja van het Algemene boerensyndicaat.

Ik heb veel sympathie voor de projecten van ABS – Algemeen Boerensyndicaat. Neem nu Fairebel, die boeren verenigt en beter vergoedt, niet alleen voor melk, maar recent ook voor vlees. De Nederlandse landschapsarchitect Dirk Sijmons stelt terecht: “Een boer die rood staat, kan niet groen doen.” Een correcte vergoeding voor de arbeid en de investeringen van de boer(in) staat dan ook voorop. Maar ons ‘landschap’ beperkt zich niet tot wat wij met het blote oog kunnen zien. Ons landbouw(export)model is voor een groot stuk gestoeld op overzeese eiwitten, vooral soja. We bezetten met zijn allen landschap aan de andere kant van de oceaan: in de Verenigde Staten, Brazilië, Argentinië, Paraguay, Bolivia.

In het recente megastallendebat werd zowaar deze sojastroom bijna vergeten. Belgisch veevoer legt beslag op meer dan 1 miljoen hectare akkerland overzee, plus daarbij behorende kunstmest, sproeimiddelen en regenwater. In het Belgische veevoer zit veel overzeese soja, meest in de vorm van sojameel, een nevenproduct van de olie-extractie uit de boon. In boerenkringen noemt men dat graag soja-schroot. Nochtans bevat sojameel een hoog gehalte aan eiwitten; het bezit zelfs alle essentiële eiwitten die een mens nodig heeft. De omweg, namelijk de omzetting van plantaardige in dierlijke eiwitten is feitelijk overbodig, maar de de meeste mensen zijn nu eenmaal verzot op vlees, melk en eieren. Het gekke is dat aan de twee kanten van de oceaan anders over ‘soja-schroot’ wordt gedacht. Hier stellen landbouworganisaties al decennialang dat we blij mogen zijn dat onze dieren het ‘schroot’ opeten, want het is volgens hen een restproduct van de voedingsindustrie. In Brazilië vertrouwen de boeren me toe dat ze op eerste plaats soja kweken voor de Europese en Chinese veevoeders. De sojaboon bestaat voor 35 à 40 % uit eiwit. De olie, 19 % van het volumegewicht, (in Brazilië nu voornamelijk voor ‘bio’diesel gebruikt) is voor hen maar een bijproduct, nl. 540 liter diesel per hectare. Voor de olie- en voedingsindustrie is na het verwerkingsproces 80 % van de sojaboon schroot. Afval. Voorwaar, een kip of ei-discussie, die Wervel al 31 jaar voert met de veevoedersector en boerenorganisaties voert.

Red het Amazonewoud!

En dan verschijnt plots de originele campagne van ABS: “Red het Amazonewoud – Koop lokaal”. Met alle respect, maar als het ‘lokale’ dier deels met soja van 10.000 km. ver wordt gevoed, dan kan dat toch bezwaarlijk ‘lokaal’ genoemd worden. Wat betekent dan ‘lekker van bij ons’? En ja, het iconische Amazonewoud ligt hier bij de consument erg gevoelig. Maar klopt de slogan wel? In de jaren ‘70 van de twintigste eeuw stonden de zuidelijke staten van Brazilië in vuur en vlam. Bijvoorbeeld de prachtige Araucáriabossen van deelstaat Paraná moesten eraan geloven. Daar zie je nu vooral immense monoculturen met het koppel soja/maïs. Nadien rukte de sojapletwals  noordwaarts, via de Cerrado-savanne naar de Amazone. De volgorde? Het kostbare hout wordt uit de wouden gehaald. Nadien wordt er vee opgezet en enkele jaren later komt de soja eraan. Zo kunnen de sojagiganten met soms 50.000 hectaren monocultuur blijven zeggen dat ze niet ontbossen. Inderdaad bij de criteria van de poging om de soja te ‘verduurzamen’ staat dat het niet uit gebieden mag komen, waar na 2008 ontbost werd. Maar wat gebeurde er vóór 2008? Deelstaten zoals Rondônia en Pará, waar het Amazonewoud prominent aanwezig was, is voor het grootste deel al vóór die tijd ontbost. Soja, die daar vandaan komt, wordt nu internationaal ‘maatschappelijk verantwoorde’ soja genoemd. Is dat zo? De velden worden vanuit vliegtuigen bespoten met gif dat in Europa verboden is (maar wel in hetzelfde Europa mag geproduceerd en geëxporteerd worden…). Gebieden van inheemse en andere traditionele volkeren worden omsingeld en vergiftigd door honderdduizenden hectaren soja/maïs. Neem nu de Xingu, het grootste ‘reservaat’ waar 17 inheemse volkeren proberen te overleven. Het is een groene vlek op de kaart van Brazilië, maar volledig omsingeld door rood: monocultuur soja. Alle rivieren ontspringen er tussen die sojavelden. De volkeren zijn afhankelijk van dit vergiftigde water om te zwemmen, zich te wassen, om te koken en te drinken.

Red het Amazonewoud!?

Er is vóór 2008 al veel vernietigd en met de extreem-rechtse president Jair Messias Bolsonaro wordt het er anno 2021 niet beter op. Hij stimuleert allerlei krachten om de wouden af te branden voor runderen en soja. En toch. De Brazilianen vroegen me anno 2009 om het in Europa dringend over de Cerrado te hebben. Dáár komt de meeste soja vandaan die Nederland en Vlaanderen via Rotterdam binnenstroomt. Het Amazonewoud spreekt tot onze verbeelding, maar het is zeer jong. Pas na de laatste ijstijd, 10.000 jaar geleden, begon het zich te ontwikkelen. 3000 jaar geleden was het voltooid, zoals wij het vóór 2008 kenden. Maar sinds 1973 begon de Braziliaanse militaire dictatuur met de ontginning van de Cerrado. Ze bemerkten namelijk dat de Europeanen sinds 1962 verslaafd geraakt waren aan de Amerikaanse soja. “Als de Noord-Amerikanen dat kunnen, dan kunnen wij dat nog beter en goedkoper”, was de gedachte. En zo geschiedde. Het unieke ecosysteem van meer dan 45 miljoen jaar oud is nu al voor meer dan de helft vernietigd. Dat is niet alleen een ecologische, maar ook een sociale ramp, want in deze regio van 2 miljoen km2 leven heel wat traditionele volkeren. Ze worden nu opgejaagd, vergiftigd, vermoord. Bovendien is dit gebied heel belangrijk voor koolstofopslag (momenteel is er nog 17,3 miljard ton CO2 opgeslagen) en voor het hydrologisch systeem van het land. Alle belangrijke rivieren ontstaan in het centrum van de Cerrado. Ja, zelfs 50 % van het water van de Amazonerivier komt uit deze regio.  De laatste tien jaar hebben de boeren zowel in Zuid als in Centrum-West-Brazilië af te rekenen met alles vernietigende droogtes. Niet alleen de biodiversiteit staat onder druk; ook de sojaproductie wordt er jaar na jaar moeilijker. 

Het verdient lof dat ABS tegelijkertijd ijvert om terug eiwitten uit de eigen regio in ons landbouwsysteem te integreren. Er zijn tal van eiwitbronnen, die kunnen herontdekt worden. Laat ons vooral daar op inzetten. En ondertussen wat minder dierlijke eiwitten tot ons nemen én opkomen voor rechtvaardige prijzen voor boer en boerin. Minder en beter, lokaal vlees, waar iedereen beter van wordt. Daar gaan we voor.

Luc Vankrunkelsven

(De auteur schreef heel wat boeken over het thema. De laatste titel luidt: ‘Een wereld van verdoken slavernij’.)