Ons land kocht in 2019 365.000 ton duurzame soja aan en daarmee zijn we één van de koplopers in Europa. Dat blijkt uit het antwoord van Vlaams minister van Landbouw Hilde Crevits op een vraag van Vlaams parlementslid Emmily Talpe (Open-Vld). “Deze feiten nuanceren het negatieve verhaal dat vaak wordt verteld”, reageert het parlementslid.

Mogen we n.a.v. dit bericht in Vilt toch ook even nuanceren vanaf de andere kant van de oceaan?

Begin jaren 2000 nam ik deel aan de eerste internationale ‘Round Table on Sustainable Soy’ in het Braziliaanse Foz do Iguaçu (symbolisch op de grens van Brazilië, Argentinië,Paraguay). Ik zat er mee aan tafel als vertegenwoordiger van de Zuid-Braziliaanse boerenvakbond Fetraf-Sul/Cut. Maar het was vooral een ronde tafel met Cargill, Unilever, de grootgrondbezitters van Argentinië en Brazilië, de internationale veevoedersector, etc. .

Duurzaam? Alles is toch zo ‘duurzaam’?

In de loop der jaren kwamen er nog andere stakeholders bij, zoals Monsanto (nu Bayer).
Op die eerste bijeenkomst in Foz hebben we kunnen bekomen dat men voortaan niet
meer over ‘duurzame’ soja zou spreken, maar over ‘maatschappelijk verantwoorde’ soja.
Nadien is Fetraf van deze ronde tafel verdwenen, omdat vooral de Argentijnse en
Braziliaanse fazendeiros de genetisch gemanipuleerde soja (Roundup Ready soja)
‘duurzaam’ wilden noemen. En zo is het tot op vandaag gebleven. Hoezeer wordt dat
containerbegrip duurzaamheid door belanghebbenden loos en leeg gemaakt?

Om een voorbeeld te geven: de familiale boeren in de drie zuidelijke staten van Brazilië, waar ik
mee te maken heb, bewerken doorgaans 24 of 48 hectare. Ze integreren dan 5 of 10
hectare soja in een rotatiesysteem. Een slimme sojaproductie die inderdaad in de richting
van duurzaamheid gaat. Maar de monocultuur van Blairo Maggi met zijn 140.000 hectare
monocultuur soja wordt ook ‘duurzaam’ genoemd. Die 140.000 hectare zijn de laatste 30
jaar ontbost. Waar hebben we’t dan over?

Soja-schroot?

De Nederlandse landschapsarchitect Dirk Sijmons stelt terecht: “Een boer die rood staat, kan niet groen doen.” Een correcte vergoeding voor de arbeid en de investeringen van de boer(in) staat dan ook voorop. Maar ons ‘landschap’ beperkt zich niet tot wat wij met het blote oog kunnen zien. Ons landbouw(export)model is voor een groot stuk gestoeld op overzeese eiwitten, vooral soja.

Een boer die rood staat, kan niet groen doen

We bezetten met zijn allen landschap aan de andere kant van de oceaan: in de Verenigde Staten, Brazilië, Argentinië, Paraguay, Bolivia. In het recente megastallendebat werd zowaar deze sojastroom bijna vergeten. Belgisch veevoer legt beslag op meer dan 1 miljoen hectare akkerland overzee, plus daarbij behorende kunstmest, sproeimiddelen en regenwater.

In het Belgische veevoer zit veel overzeese soja, meest in de vorm van sojameel, een nevenproduct van de olie-extractie uit de boon. In boerenkringen noemt men dat graag soja-schroot. Nochtans bevat sojameel een hoog gehalte aan eiwitten, inzetbaar voor menselijke consumptie. Het gekke is dat aan de twee kanten van de oceaan anders over ‘soja-schroot’ wordt gedacht. Hier stellen landbouworganisaties al decennialang dat we blij mogen zijn dat onze dieren het ‘schroot’ opeten, want het is volgens hen een restproduct van de voedingsindustrie. In Brazilië vertrouwen de boeren me toe dat ze op de eerste plaats soja kweken voor de Europese
en Chinese veevoeders.

De sojaboon bestaat voor 35 à 40 % uit eiwit. De olie, 19 % van  het volumegewicht, (in Brazilië nu voornamelijk voor ‘bio’diesel gebruikt) is voor hen maareen bijproduct, nl. 540 liter diesel per hectare. Voor de olie- en voedingsindustrie is na het verwerkingsproces 80 % van de sojaboon schroot. Afval. Voorwaar, een kip of ei- discussie, die Wervel al 31 jaar voert met de veevoedersector en boerenorganisaties
voert. Ook Ilvo stelde al in 2013 dat sojaschroot geen restproduct, geen nevenstroom is.

Red het Amazonewoud!

In het Vlaams Parlement en in het antwoord van Minister Crivits gaat het alleen over Amazone-vrije soja. En ja, het iconische Amazonewoud ligt hier bij de consument erg gevoelig. Maar klopt het verhaal wel? In de jaren ‘70 van de twintigste eeuw stonden de zuidelijke staten van Brazilië in vuur en vlam. Bijvoorbeeld de prachtige Araucáriabossen van deelstaat Paraná moesten eraan geloven.

Daar zie je nu vooral immense monoculturen met het koppel soja/maïs. Nadien rukte de sojapletwals noordwaarts, via deCerrado-savanne naar de Amazone. De volgorde:

• Het kostbare hout wordt uit de wouden gehaald.
• Nadien wordt er vee opgezet en
• enkele jaren later komt de soja eraan.

Zo kunnen de sojagiganten met soms 50.000 hectaren monocultuur blijven zeggen dat ze niet ontbossen. Inderdaad, bij de criteria van de poging om de soja te ‘verduurzamen’ staat dat het niet uit gebieden mag komen, waar na 2008 ontbost werd.

Maar wat gebeurde er vóór 2008? Deelstaten zoals Rondônia en Pará, waar het Amazonewoud prominent aanwezig was, is voor het grootste deel al vóór die tijd ontbost.

Gebieden van inheemse en andere traditionele volkeren worden omsingeld en vergiftigd door honderdduizenden hectaren soja/maïs.

Soja, die daar vandaan komt, wordt nu internationaal ‘maatschappelijk verantwoorde’ of ja, zelfs ‘duurzame’ soja genoemd.
Is dat zo? De velden worden vanuit vliegtuigen bespoten met gif dat in Europa verboden is (maar wel in hetzelfde Europa mag geproduceerd en geëxporteerd worden…). Gebieden van inheemse en andere traditionele volkeren worden omsingeld en vergiftigd door honderdduizenden hectaren soja/maïs. Neem nu de Xingu, het grootste ‘reservaat’ waar 17 inheemse volkeren proberen te overleven. Het is een groene vlek op de kaart van Brazilië, maar volledig omsingeld door rood: monocultuur soja. Alle rivieren ontspringen er tussen die sojavelden. De volkeren zijn afhankelijk van dit vergiftigde water om te zwemmen, zich te wassen, om te koken en te drinken.

Red het Amazonewoud!?

Er is vóór 2008 al veel vernietigd en met de extreem-rechtse president Jair Messias Bolsonaro wordt het er anno 2021 niet beter op. Hij stimuleert allerlei krachten om de wouden af te branden voor runderen en soja. En toch. De Brazilianen vroegen me anno 2009 om het in Europa dringend over de Cerrado te hebben. Dáár komt de meeste soja  vandaan die Nederland en Vlaanderen via Rotterdam binnenstroomt.

Het Amazonewoud spreekt tot onze verbeelding, maar het is zeer jong. Pas na de laatste ijstijd, 10.000 jaar geleden, begon het zich te ontwikkelen. 3000 jaar geleden was het voltooid, zoals wij het vóór 2008 kenden. Maar sinds 1973 begon de Braziliaanse militaire dictatuur met de ontginning van de Cerrado. Ze merkten namelijk dat de Europeanen sinds 1962 verslaafd
geraakt waren aan de Amerikaanse soja. “Als de Noord-Amerikanen dat kunnen, dan kunnen wij dat nog beter en goedkoper”, was de gedachte. En zo geschiedde. Het unieke ecosysteem van meer dan 45 miljoen jaar oud is nu al voor 54 % vernietigd.

Sociale ramp

Dat is niet alleen een ecologische, maar ook een sociale ramp, want in deze regio van 2 miljoen km2 leven heel wat traditionele volkeren. Ze worden nu opgejaagd, vergiftigd, vermoord. Bovendien is dit gebied heel belangrijk voor koolstofopslag (momenteel is er nog 17,3 miljard ton CO2 opgeslagen) en voor het hydrologisch systeem van het land. Alle belangrijke rivieren ontstaan in het centrum van de Cerrado. Ja, zelfs 50 % van het water van de Amazonerivier komt uit deze regio. De laatste tien jaar hebben de boeren zowel in Zuid als in Centrum-West-Brazilië af te rekenen met alles vernietigende droogtes. Niet alleen de biodiversiteit staat onder druk; ook de sojaproductie wordt er jaar na jaar moeilijker.

Minder en beter lokaal vlees

Het verdient lof dat de Vlaamse overheid en boerenorganisaties ijveren om terug eiwitten uit de eigen regio in ons landbouwsysteem te integreren. Er zijn tal van eiwitbronnen, die kunnen herontdekt worden. Laat ons vooral daar op inzetten, en niet meteen soja uit
Oekraïn tot lokale eiwitten uitroepen. Nee, laat ons vlinderbloemigen en andere eiwithoudende gewassen in onze rotatie opnemen. En laat ons – moeilijk te verteren in boeren middens – ondertussen wat minder dierlijke
eiwitten tot ons nemen én opkomen voor rechtvaardige prijzen voor boer en boerin. Minder en beter, lokaal vlees, waar iedereen beter van wordt. Daar gaan we voor.

Luc Vankrunkelsven
(De auteur volgt al 20 jaar het debat aan beide kanten van de soja-oceaan en schreef 11
boeken over het thema. De laatste titel luidt: ‘Een wereld van verdoken slavernij’.)