Publieke gronden zijn eigendommen van overheden zoals gemeenten, provincies en het Vlaamse Gewest. Ze vormen een belangrijk onderdeel van ons landschap en hebben het potentieel om bij te dragen aan maatschappelijke doelen zoals voedselproductie, natuurbehoud en sociale projecten. Toch staan deze gronden onder druk door privatisering en gebrek aan duurzaam beheer.

Historiek van publieke gronden

De geschiedenis van publieke gronden in Vlaanderen gaat terug tot de Middeleeuwen en kent een boeiend parcours. Veel van deze gronden zijn in bezit gekomen van steden, gemeenten of publieke instellingen via schenkingen, aankopen of als resultaat van politieke hervormingen. Vooral tijdens het ancien régime verwierven kloosters, ziekenhuizen en armeninstellingen gronden om hun werking te kunnen ondersteunen.

Die publieke gronden hadden een duidelijke sociale functie. Zo werden ze gebruikt om voedsel te telen voor ziekenhuizen, weeshuizen en andere zorginstellingen. Ook dienden bossen en houtkanten voor de levering van brandhout, cruciaal voor verwarming en koken. De opbrengst van de gronden was dus letterlijk levensnoodzakelijk voor de werking van de instellingen.

Omdat deze instellingen vaak zelf geen landbouwactiviteiten uitvoerden, werd er gebruikgemaakt van een pachtsysteem. Boeren konden stukken grond in gebruik nemen in ruil voor een jaarlijkse betaling (de pacht). Die inkomsten werden door de publieke instellingen opnieuw ingezet voor hun zorg- of gemeenschapsopdrachten. Dit systeem zorgde voor stabiel beheer waarbij zowel de pachters als de gemeenschap baat hadden.

Doorheen de tijd veranderde de functie en het beheer van deze gronden. Onder invloed van economische liberalisering en een veranderend overheidsbeleid werden steeds meer publieke gronden verkocht. Vandaag dreigt er een verdere versnippering en privatisering, terwijl net deze gronden kansen bieden voor een toekomstgerichte, ecologische en sociale invulling.

Duurzaam beheer zonder verkoop

In plaats van publieke gronden te verkopen, kunnen overheden kiezen voor duurzaam beheer dat bijdraagt aan de samenleving. Enkele mogelijkheden zijn:

• Agro-ecologische landbouw
  Deze vorm van landbouw combineert ecologische principes met voedselproductie. Dit leidt tot gezonde bodems, biodiversiteit en lokale voedselvoorziening.
• Sociale projecten
  Publieke gronden kunnen worden ingezet voor educatieve boerderijen, gemeenschappelijke tuinen en andere initiatieven die sociale cohesie bevorderen.
• Natuurbeheer
  Door gronden in te zetten voor (agrarische) natuurontwikkeling, kunnen we bijdragen aan biodiversiteit en klimaatadaptatie.

Agro-ecologie speelt een centrale rol in dit verhaal door landbouwpraktijken te promoten die zowel ecologisch als sociaal duurzaam zijn.

Een moratorium voor Gentse Grond

De stad Gent gaf een krachtig signaal over het belang van publieke gronden. In reactie op de controversiële verkoop van 450 hectare OCMW- landbouwgrond aan industrieel Fernand Huts in 2016, heeft Gent een tijdelijk moratorium ingesteld op de verkoop van landbouwgronden in eigen bezit.

Deze beslissing kwam er na juridische stappen van lokale bioboeren en maatschappelijke druk, die de verkoop aan Huts aanvochten wegens vermeende staatssteun en gebrek aan transparantie. Het Gentse hof van beroep vernietigde uiteindelijk de verkoop, wat leidde tot een heroverweging van het beleid rond publieke gronden.

Het moratorium stelt Gent in staat om haar landbouwgronden te behouden en in te zetten voor duurzame en maatschappelijke doeleinden, zoals agro-ecologische landbouw en lokale voedselvoorziening. Deze aanpak benadrukt het potentieel van publieke gronden als instrument voor sociaal en ecologisch beleid.

Wervel en publieke gronden

Wervel zet zich actief in voor het behoud en duurzaam gebruik van publieke gronden:

• Werkgroep publieke gronden Antwerpen
  Samen met De Landgenoten richtte Wervel een werkgroep op in het Antwerpse. Deze groep boog zich rond een mogelijke visievorming op de publieke gronden in eigendom van stad Antwerpen.
• Verkiezingen 2024
  De verkiezingen in oktober 2024 waren een mogelijk kantelpunt voor de visievorming van de steden op hun publieke gronden. Wervel screende de partijprogramma’s van de 5 provinciehoofdsteden op hun visie en plannen omtrent publieke gronden. Slechts enkele partijen namen de grondenproblematiek op in hun programma.
• Internationale dag van de boerenstrijd
  In 2025 nam Wervel actief deel aan de mars in Gent ter gelegenheid van de Dag van de Internationale Boerenstrijd, om aandacht te vragen voor het belang van publieke gronden.
• Stickercampagne: ‘Red de grond, voed de toekomst’
  Met de stickercampagne ‘Red de grond, voed de toekomst’ wil Wervel bewustzijn creëren over het belang van publieke gronden voor onze toekomst. Je kan deze sticker verkrijgen op onze activiteiten of via een Wervelmedewerker.

Zelf aan de slag?

Iedereen kan bijdragen aan het behoud en duurzaam gebruik van publieke gronden:

• Informeer jezelf
  Leer meer over publieke gronden in jouw omgeving en hun huidige gebruik. ILVO bracht een interessante studie over de publieke gronden uit.
• Word actief
  Sluit je aan bij lokale initiatieven die zich inzetten voor duurzaam beheer van publieke gronden. Of koop je voeding bij boerderijen die wél al mogen boeren op publieke grond en geef zo een signaal naar jouw lokale overheid.
• Steun organisaties
  Ondersteun organisaties zoals Wervel, de Landbouwbrigades en de Landgenoten die zich inzetten voor het behoud van publieke gronden.
• Verspreid de boodschap
  Deel informatie en campagnes zoals ‘Red de grond, voed de toekomst’ om anderen bewust te maken van het belang van publieke gronden.

Wervel biedt ondersteuning voor lokale overheden, organisaties en bedrijven die met agro-ecologie aan de slag willen. Ontdek ons aanbod en vraag een infosessie, workshop of filmvertoning op jouw maat aan.