Ga naar de inhoud

Overeenkomst EU-Mercosur: een nieuwe fase van kolonialisme 

Een opmerkelijke atlas onderzoekt de asymmetrische en dodelijke gevolgen van de overeenkomst: uitbreiding van de landbouw, exploitatie van de Amazone en de verlaging van de douanetarieven voor landbouwpesticiden met 90%. Anderzijds zal de Latijns-Amerikaanse markt gedomineerd worden door geavanceerde Europese producten.

Door Pedro Grigori, Verslaggever Brazilië  voor Repórter Brasil Gepubliceerd 9 juni 2021

Dit is een vertaling van een artikel dat Pedro Grigori schreef voor Reporter Brasil. Lees hier de originele versie

De inwoners van Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay, die deel uitmaken van een  douane-unie onder de naam Mercosur, worden behandeld als tweederangsburgers. Ze zijn slachtoffer van chemisch geweld omdat ze vergiftigd worden met pesticiden die in Europa verboden zijn. Dit scenario zou nog erger kunnen worden als er een handelsovereenkomst wordt gesloten die de tarieven op pesticiden met 90% verlaagt. 

Dit is één  van de conclusies van het nieuwe onderzoek van USP-onderzoeker Larissa Bombardi. Ze had al eerder met een beschuldigende vinger gewezen op het gebruik van pesticiden, wat tot bedreigingen leidde. De conclusies op grond van haar atlas waren zo ernstig dat de bedreigingen tegen haar heviger werden waarop ze het land verliet. 

“Ik had niet het vertrouwen om dit werk te doen terwijl ik in Brazilië woonde, omdat ik weet dat het rechtstreeks de ruggengraat van de structuur van deze samenleving en de regering raakt,” zei ze.

Haar opmerkelijke atlas laat zien hoe Brazilië basisgoederen zoals voedsel en mijnbouwproducten exporteert, terwijl het geavanceerde technologieën uit Europa importeert. 

De studie van onderzoeker Larissa Bombardi, waartoe Agência Pública en Repórter Brasil toegang hadden, toont aan dat wat zij ‘Europees neokolonialisme’ noemt, nog  zou versterkt worden als de associatieovereenkomst tussen Mercosur en de Europese Unie wordt geratificeerd.

De atlas “Geografie van asymmetrie: de vicieuze cirkel van pesticiden en kolonialisme in de handelsrelatie tussen Mercosur en de Europese Unie” werd vorige maand door de onderzoeker aan het Europees Parlement aangeboden. Het werk onthult de belangrijkste schade die de overeenkomst zal toebrengen aan de Mercosur-landen Argentinië, Brazilië, Paraguay en Uruguay. Waaronder de uitbreiding van het landbouwareaal, met agrarische eigendommen die voornamelijk het gebied van het Amazonewoud binnendringen.

De handelsovereenkomst tussen de twee blokken werd vorig jaar ondertekend door de regering van Jair Bolsonaro en wordt momenteel geratificeerd. Als het verdrag wordt gesloten, worden de importtarieven voor meer dan 90% van de producten afgeschaft. Het Braziliaanse ministerie van Economische Zaken schat dat het bruto binnenlands product (bbp) de komende 15 jaar tot 125 miljard dollar zal stijgen. Indien voltooid, zal de overeenkomst een van de grootste vrijhandelszones ter wereld creëren. Samen vertegenwoordigen de twee blokken ongeveer 25% van de wereldeconomie en een markt van 780 miljoen mensen.

En wie het meest wint, is de landbouwsector. Voor producten zoals koffie en tabak zullen de tarieven volledig worden afgeschaft, wat de Braziliaanse export naar het Europese blok verder zal vergroten, die in 2018 alleen al 14 miljard dollar aan landbouwproducten bereikte.

“De trend is dat een situatie die al ernstig is, verder  verergert: als we meer soja, koffie en hout exporteren, wordt de milieu-impact nog groter”, legt Larissa uit in een interview met de verslaggever. 

“De toename van de sojabonenproductie gaat gepaard met een toename van het landbouwareaal. Als de vraag naar meer landbouwproductie stijgt, zullen we een claim leggen op gebieden die niet bestemd waren voor landbouwgewassen.

Volgens Larissa Bombardi zal de overeenkomst slechts een klein deel van de Braziliaanse samenleving ten goede komen. “Het is geen overeenkomst die bedoeld is om ongelijkheden weg te werken, of slavenarbeid en gebruik van pesticiden aan banden te leggen”, legt zij uit.

Brazilië verlaten

De atlas is op 11 mei aan het Europees Parlement aangeboden. Iets meer dan een maand voordat het werk werd gelanceerd, moest professor Larissa Bombardi Brazilië verlaten. Sinds 2019, toen ze samen met de Europese Unie een ander onderzoek naar het gebruik van pesticiden in Brazilië lanceerde, werd de onderzoeker geïntimideerd door critici van haar werk.

Larissa werd op sociale netwerken achtervolgd door verdedigers van de agribusiness. Ze kreeg zelfs aanwijzingen van sociale bewegingen om verplaatsingen te diversifiëren, schema’s en routines te veranderen om zichzelf te beschermen tegen mogelijke aanvallen door de economische sectoren die betrokken zijn bij pesticiden.

Sinds april woont Larissa in België, waar ze blijft studeren en garandeert dat ze niet zal stoppen met het onderzoeken en publiceren van werken over het gebruik van pesticiden in Brazilië. Bekijk de volledige atlas, die alleen beschikbaar is in het Engels: Confira a íntegra do atlas

Asymmetrie en schade aan de gezondheid

In 2018 exporteerden de 31 landen van het Europese blok voor 41 miljard euro aan goederen naar Mercosur. In dezelfde periode exporteerden Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay samen 43 miljard naar de Europese Unie, waarbij Brazilië 70% van het totaal voor zijn rekening nam.

Larissa Bombardi wijst echter op wat zij “asymmetrie” noemt: “De rijke landen exporteren geïndustrialiseerde producten en geavanceerde technologie, en de armere landen exporteren basisgoederen zoals voedsel en mijnbouwproducten. Tot op de dag van vandaag blijven we het koloniale model reproduceren dat de Europese koloniale machten 500 jaar geleden vestigden”.

Grondgebied van Frankrijk

Om op grote schaal grondstoffen te produceren voor ontwikkelde landen, investeerde Mercosur in de uitbreiding van landbouwgebieden en in pesticiden. Volgens gegevens uit de atlas steeg de sojateelt in Brazilië tussen 2010 en 2019 met 53,95%, terwijl het gebruik van pesticiden in dezelfde periode met 71,46% groeide. Het areaal dat tegenwoordig wordt gebruikt voor de teelt van alleen sojabonen in Mercosur is gelijk aan het totale grondgebied van Frankrijk, het op twee na grootste land op het Europese continent.

De hoogleraar Internationale Betrekkingen aan UnB Alcides Costa Vaz legt uit dat een toename van de landbouwproductie mogelijk is zonder de groei van het beplante areaal. “Sinds de jaren negentig heeft de wereld het pad van productiviteitstoename in de landbouw bewandeld. Maar het concept van de Braziliaanse landbouw is er nog steeds een van uitbreiding van het landbouwareaal”, legt hij uit.

neokolonialisme

De atlas van onderzoeker Larissa Bombardi wijst ook op de directe gevolgen voor de gezondheid die het ‘neokolonialisme’ voor de Zuid-Amerikaanse volkeren heeft. Larissa legt uit dat de voormalige Europese koloniën, die hun natuurlijke rijkdommen al geplunderd zagen, nu een andere fase van kolonialisme doormaken. “De volkeren van de Mercosur-landen hebben in grote mate te lijden onder een soort chemisch geweld, wat blijkt uit het grote aantal mensen dat vergiftigd is door stoffen die worden ontwikkeld en vaak verkocht door landen van de Europese Unie”, legt zij uit.

In 2019 registreerde Argentinië 171 gevallen van vergiftiging door pesticiden die in de lokale landbouw werden gebruikt. In 2012, 2015 en 2017 bedroeg het aantal mensen met pesticide-vergiftiging in Uruguay 766. Alleen al in 2016 registreerde Paraguay 1330 mensen die vergiftigd waren met pesticiden. In Brazilië is het aantal geïntoxiceerde mensen tussen 2010 en 2019 bijna 30.000, volgens een exclusief onderzoek van Agência Pública en Repórter Brasil.

Enkele van de belangrijkste agrochemische bedrijven, zoals BASF, Bayer en Syngenta, hebben hun hoofdkantoor in Europese landen. Ze verdienen miljarden met de verkoop van producten, die in Europa verboden zijn, aan landen met mildere wetgeving, zoals Brazilië. Volgens gegevens die Larissa voor de atlas heeft verzameld, heeft de Europese Unie in 2018 en 2019 bijna 7 miljoen kilo pesticiden geëxporteerd naar Mercosur die verboden zijn op Europees grondgebied.

Als het handelsakkoord wordt geratificeerd, worden de tarieven op chemische producten, zoals pesticiden, tot 90% verlaagd. Wat maakt dat de Europese chemische industrie de overeenkomst steunt.

Larissa legt uit dat de meeste pesticiden die in de Europese Unie verboden zijn, van de markt zijn gehaald omdat ze verband houden met ernstige gezondheidsproblemen, zoals kanker, foetale misvormingen en hormonale afwijkingen. De export van deze producten is voor haar nog een ander aspect van de asymmetrische relatie tussen de twee handelsblokken, die een negatieve invloed heeft op de gezondheid en het milieu van de bevolking van de Mercosur-landen.

“Deze dubbele standaard staat gelijk aan een stilzwijgende afspraak dat Mercosur-burgers “tweederangsburgers” zijn, aangezien het is toegestaan dat zij worden blootgesteld aan stoffen die in de Europese Unie niet worden getolereerd”, legt de onderzoeker in het werk uit. Zelfs de maximaal toegestane hoeveelheid residuen van bestrijdingsmiddelen in voedsel en water verschilt in de twee economische blokken. Larissa Bombardi heeft enkele limieten die zijn vastgelegd door de vier Mercosur-lidstaten, vergeleken met die van de Europese Commissie.

Zo kan Braziliaanse koffie tot tien keer meer glyfosaat bevatten dan in Europa is toegestaan. Argentijnse sojabonen daarentegen bevatten mogelijk twintig keer meer chloortalonil dan Europese sojabonen. Terwijl Braziliaanse soja een limiet heeft die 50 keer hoger is dan die van Europa voor dit product, hebben Uruguay en Paraguay een limiet die 100 keer hoger is. Zo zal Europa uiteindelijk producten importeren met hogere niveaus dan wat aan zijn grenzen is toegestaan, waarschuwt de onderzoeker.

Volgens CropLife, een vereniging die bedrijven vertegenwoordigt die pesticiden produceren zoals BASF, Bayer, Corteva, FMC en Syngenta, is de niet-naleving van de residu-limieten in Mercosur en de landen van de Europese Unie te wijten aan het verschil in het beheer van hetzelfde gewas in verschillende landen. 

“LMR’s (limieten op maximale residu)  kunnen ook kenmerkend zijn voor een vorm van handelsbelemmering, wanneer ze op te lage niveaus en zonder rechtvaardiging in technische gegevens worden vastgesteld. Het is belangrijk om te benadrukken dat de LMR een agronomische, niet-toxicologische parameter is. Het feit dat een agrochemische gehalte hoog of laag is, heeft geen directe gevolgen voor de risico’s van het consumeren van het voedsel”, voegde de vereniging eraan toe.

Meer pesticiden en meer ontbossing in de Amazone

Met de opmars van het landbouwareaal neemt ook het gebruik van bestrijdingsmiddelen toe. De atlas toont kaarten die de groei laten zien van het aantal agrarische eigendommen waar pesticiden worden gebruikt in het legale Amazonegebied en hoe deze regio’s in dezelfde periode toenemende ontbossing lieten zien. “De gemeenten die het gebruik van pesticiden het meest hebben verhoogd, bevinden zich in de ring van ontbossing in de Amazone; het is heel duidelijk wat er zal gebeuren als de overeenkomst wordt ondertekend: deze groei zal doorzetten”, legt Larissa uit.

En de Amazone is een bijzonder belangrijk onderwerp voor de handelsovereenkomst. Een van de clausules van het verdrag riep op tot effectieve maatregelen ter bescherming van het milieu in overeenstemming met de Overeenkomst van Parijs over klimaatverandering. Sinds de crisis van platgebrande bossen in het Amazonegebied in 2019 hebben Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk, Ierland en Luxemburg zich verzet tegen de ratificatie van de overeenkomst.

“Verschillende studies tonen aan dat landbouw een belangrijke impact heeft op het klimaat. Voor landen Brazilië is de grootste CO2-uitstoot afkomstig van bosbranden. Daarom stellen verschillende Europese landen, onder leiding van Frankrijk, dat er geen kans op ratificatie is zolang Brazilië de houding handhaaft die het nu toont met betrekking tot beleid voor het milieu”, zegt de onderzoeker en professor aan het Instituut voor Internationale betrekkingen van Brasília (UnB) Alcides Costa Vaz.

CropLife Brasil is het niet eens met het resultaat van het werk van de onderzoeker van USP. “De landbouw heeft zich, net als elke andere activiteit die het milieu verstoort, geëngageerd om oplossingen te zoeken die de gevolgen ervan verminderen. Een voor de hand liggende reactie is de toenemende toepassing van praktijken zoals, zoals no-till (telen zonder ploegen), geïntegreerde plaagbestrijding en precisielandbouw door boeren. In het geval van pesticiden, bijvoorbeeld, zijn de vorderingen bij het zoeken naar meer specifieke moleculen opmerkelijk, gestimuleerd door de strikte regelgeving over de hele wereld, en de versnelde integratie van andere vormen van bestrijding van plagen en ziekten die het gebruik van chemicaliën rationaliseren”, zei de vereniging in een notitie. Met betrekking tot illegale ontbossing zegt CropLife dat “experts het erover eens zijn dat de toenemende ontbossing niet samenhangt met landbouwuitbreiding; er is daar geen behoefte aan commerciële productie en er is geen sprake van groeistimulans in inheemse gebieden”.

[Waarvan akte]

Voor het volledige antwoord van CropLife, zie https://reporterbrasil.org.br/2021/06/integra-das-respostas-da-croplife/

De National Union of Vegetal Defense Products Industry (Sindiveg) weigerde commentaar te geven op de kwestie. De berichtgever zocht ook het ministerie van Landbouw op, dat pas na publicatie reageerde.