Genève en de exportlandbouw van de rijken

Aan de poorten van de mislukte conferentie in Cancún sloeg de Koreaanse boer Lee Kyung-hae ritueel de hand aan zichzelf. Hij toonde hiermee in september 2003 haarscherp aan dat er wereldwijd een landbouwconflict gaande is met miljoenen slachtoffers. Wat is er ondertussen gebeurd, als eind juli de trekkers van de G-20 -India en Brazilië – met enthousiasme het WTO-kaderakkoord in de pers verkopen?

Zowel in Europa als hier in Brazilië wordt gejuicht over de ‘historische doorbraak’ in de WTO-onderhandelingen. Heel het jaar door kan je in de Braziliaanse pers artikels lezen over die verwerpelijke subsidies en het protectionisme van de rijke landen. En inderdaad, om de agro-industriële belangen van de VS en de EU veilig te stellen, werd er in Genève weer volop gechanteerd dat het een lust is.

Toch wil ik even stellen dat het Noord-Zuidconflict, dat terecht gethematiseerd wordt, ons doet vergeten dat er een ànder conflict gaande is. Waarom is er de laatste 15 jaar in India een epidemie ontstaan van boeren die de hand aan zichzelf slaan? Sinds 14 mei 2004 pleegden er 600 boeren zelfmoord. Waarom? Is het een individueel, psychisch probleem dat plots boeren overvalt? En zou er een verband bestaan tussen het feit dat de Groene Revolutie begin jaren 70 in Rio Grande do Sul ontstond en dat dit nu de Braziliaanse deelstaat is met het hoogste aantal zelfmoorden? Waarom is het zelfmoordcijfer zo hoog onder boeren in de VS, in Vlaanderen? Zijn het zélfmoorden of gaat het om een structurele moord op de 1 miljard gezinsboeren die onze planeet rijk is?

Er staan twee modellen tegenover elkaar, in Zuid én in Noord. Het overheersende model van een minderheid (28 miljoen boeren) is productivistisch, kapitaalintensief, arbeidsuitstotend, milieuvernietigend, exportgericht, opgenomen in de agro-industriële logica. Het zwakkere model van de meerderheid berust op (bedreigde) autonomie, is arbeidsscheppend, ecologisch(er), familiaal, verweven met de plaatselijke cultuur.

Zo worden in Brazilië 4 miljoen gezinsbedrijven weggedrukt door een half miljoen groot- grondbezitters, terwijl 44 van de 175 miljoen Brazilianen honger lijden. In India zijn 320 milj. van de 1,1 miljard mensen ondervoed, terwijl de exportlandbouw er in de periode 2000-02 voor 65 miljoen ton graanoverschot zorgde. De plattelandsbevolking mist koopkracht, sinds de grenzen zijn opengegooid voor goedkope import uit vooral de VS en EU. De twee voorbeelden kunnen iets doen aanvoelen van de hongermachine, die maakt dat nu wereldwijd 4/5 van de 840 miljoen hongerenden de boeren zélf zijn.

De regering Lula wil deze twee modellen in Brazilië naast elkaar ruimte geven. Voor de oogst 2004-05 wordt voor 4 milj. boeren 7 miljard real (1) voorzien, vooral in kredietverlening. Daar Lula de exportlandbouw nodig heeft om de hoge schuld af te betalen, gaat er naar de latifúndios in dezelfde periode 39,4 miljard real. Nochtans levert de totale export slechts 2 % van de belastingen op. De sojaboom van de laatste jaren zorgt voor immense ontbossing (25.000 km2 Amazonewoud per jaar), nóg grotere grondconcentratie in handen van een kleine elite (1 % heeft nu 45 % van de landbouwgrond in handen), chemisering van het platteland, vervuiling van grond- en oppervlaktewater. In deelstaat Paraná alleen al stierven tussen januari en juli 2004 19 mensen door dit overdadig gebruik aan pesticiden.

Wat heeft dit nu te maken met wat in Genève gebeurd is? ‘Cancún’ wás historisch. Voor het eerst werden binnen de WTO de lakens niet alleen meer door de VS en de EU uitgedeeld. Brazilië nam onverwacht de leiding van de G-20 met als belangrijkste landen China, India en Zuid-Afrika. Er groeide hoop dat er eindelijk een Zuid-tegenmacht zou opkomen, die de dictaten van het Noorden niet langer pikt. Maar wat zijn de Senegalese boeren ermee vooruit als ze weggeconcurreerd worden door goedkope Thaise rijst? Wat zijn Afrikaanse landen ermee gebaat, als de dumping van EU-kippen stopt, maar het gat wordt gevuld door Braziliaanse plofkippen van de Franse MNO Doux? Zuid-Zuidhandel is mooi, als de zwakkere partner er beter van wordt. Niet als de (vaak buitenlandse) agrobusiness via India en Brazilië de markten gewoonweg overneemt en het platteland verder leegbloedt.

Zowel Lamy, Zoellick, als de Braziliaan Amorim zijn behendige diplomaten. Er moest en zóu een doorbraak komen, want dit najaar zijn er verkiezingen in de VS en in de EU stopt de Commissie. De leiders van de G-20 hebben daar handig op ingespeeld, maar zijn er tegelijk ingeluisd door hun collega’s. Officieel heet het dat er 20 % gaat gekort worden in de subsidies. Maar hoe komt het dat de achterban in de VS en EU met een zucht achterover gaat liggen? Blijkbaar zijn de belangen zonder kleerscheuren verdedigd. De huidige subsidies in de EU liggen op 55,8 miljard euro, terwijl vanuit de onderhandelingen gaat gekort worden op 95,76 miljard, wat op 76,63 miljard uitkomt. Er is dus ruimte zat en het beleid kan gewoon worden verder gezet, wat niet wil zeggen dat de EU-boer er beter van wordt. Hetzelfde geldt voor de VS. Idemdito voor de verlaging van de grenstarieven die erg hoog zijn, terwijl in het Zuiden de tarieven voor import van voedsel zeer laag zijn. De subsidies worden verschoven van rode naar groene, naar blauwe en nieuwe blauwe doos. Het is een technisch kluwen van AMS, De Minimis, dozen, etc., waar een kat haar jongen niet meer in vindt. Laat staan onderhandelaars van Malawi die de menskracht niet hebben, zoals de ‘geïnteresseerde landen’. In de beste WTO-traditie hebben de nieuwe machten het ondemocratische spel van de ‘Green Room’ meegespeeld. Dagenlang werd er vergaderd door de NG-5 (Non-groep van de vijf geïnteresseerden: VS, EU, India, Brazilië, Australië). De anderen werden niet toegelaten. Vooral de Afrikaanse groep werd onder druk gezet en uit elkaar gespeeld met toezegging of schrapping van hulp. Brazilië zelf kreeg vlak voor de aanvang van de VS de toezegging om 152.691 ton suikerriet te kunnen invoeren tegen een lagere invoeraccijns…

Zou Lee Kyung-hae dan tóch tevergeefs het doden geopenbaard hebben?

Luc Vankrunkelsven De auteur is inhoudelijk medewerker van Wervel in Brussel en van de boerenvakbond www.fetrafsul.org.br in Brazilië. Hij schreef twee boeken over de interactie Brazilië-Europa. Meer info over WTO in de voedselkrant van www.wervel.be

(1) 1 euro= 3,6 real